________________
શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧
જે ૧૯૭ જણાવનાર એવા-જયોતિષ કરંડક આદિ ગ્રંથ તરફ દોડે છે!
તેથી કરીને હે ચંદ્રપ્રભાચાર્ય! જ્યોતિકરjકના તિથિક્રમનું આલંબન લઈને પંચદશીમાં પાક્ષિક એવી તારી શિયાળ કદાશાને છોડી દેવી જોઈએ. // ગાથાર્થ-૭૯ II
તો હવે જયોતિકરંડકમાં તિથિક્રમ શા માટે લીધો? તે માટે કહે છે કે किं तिह जोइससत्थे, अणाइसिद्धो तिहिक्कमो एवं । तेणिव नंदे१ भद्दे२ जए-अ-इ-तुच्छे अ ४-पुण्णत्ति-५-॥५०॥
પરંતુ આ જગતને વિષે લૌકિક એવા રત્નમાલા આદિ જ્યોતિષશાસ્ત્રોમાં અને ચંદ્રપ્રજ્ઞપ્તિ આ લોકોત્તરશાસ્ત્રમાં પૂર્વે જણાવેલા પ્રતિપદાના ક્રમવડે કરીને જે પરિપાટી ક્રમ જણાવાયો છે, તે અનાદિ સિદ્ધ છે. અને એમ હોવાથી જ નિંદા, ભદ્રા, જ્યા, રિક્તા, પૂર્ણા ઈત્યાદિ ક્રમ લાલાઘેંટાન્યાયે કરીને અહિં પણ જોડવો. તેમાં લૌકિક શાસ્ત્રમાં નંદા, ભદ્રા, જયા, રિક્તા અને પૂર્ણા શુકલપક્ષમાં હીન, મધ્યમ અને ઉત્તમ; કૃષ્ણપક્ષમાં ઉલ્ટી રીતે ઉત્તમ, મધ્યમ અને હીન એમ ત્રણ આવૃત્તિ જાણવી અને લોકોત્તર શાસ્ત્રને વિષે –
... ता कहं ते तिही आहितेति वदेजा ? तत्थ खलु इमा दुविहा तिही पण्णत्ता, तं जहा-दिवसतिही राइतिहीअ, ता कहं ते दिवसतिही आहितेति वदेजा ? ता एगमेगस्स पक्खस्स पण्णरस्स दिवसतिही पण्णत्ता तं जहा नंदे १ भद्दे २ जए ३ तुच्छे ४ पुण्णे ५ पक्खस्स पंचमी, पुणरवि नंदे ६ भद्दे ७ जए ७ तुच्छे ६ पुण्णे १० पक्खस्स दसमी, पुणरवि नंदे ११ भद्दे १२ जए १३ तुच्छे १४ पुण्णे १५ पक्खस्स पण्णरसी एवं तिगुणा तिही सब्वेसिं दिवसाणं ॥ कहं ते राईतिही आहिताति वदेजा ? ता एगमेगस्स णं पक्खस्स पण्णरस राईतिही पं०तं उग्गवती १ भोगवती २ जसवती ३ सव्वदृसिद्धा ४ सुहणामा ५ पुणरवि उग्गवती ६ भोगवती ७ जसवती ८ सवठ्ठसिद्धा ६ सुहणामा १० पुणरवि-उग्गवती ११ भोगवती १२ जसवती १३ सवट्ठसिद्धा १४ सुहणामा १५ एवं तिगुणा एआ तिहीउ सव्वासिं रातीणं॥
હે ભગવંત તે તિથિઓ કઈ રીતે કહેવાય છે? એ પ્રશ્નના જવાબમાં જણાવે છે કે-બે પ્રકારની તિથિઓ કહેલી છે. તે આ પ્રમાણે :-દિવસ તિથિ અને રાત્રિતિથિ; તેવી દિવસ તિથિ પંદર કઈ કહેલી છે? એકપક્ષમાં ૧૫ તિથિઓ આ પ્રમાણે-નંદા, ભદ્રા, જયા, તુચ્છા, પૂર્ણ પક્ષની પાંચમ, ફરી એજ ક્રમે પક્ષની દશમી તિથિ, વળી એ જ ક્રમે પક્ષની પંદરમી તિથિ પૂનમઃ આ પ્રમાણે ત્રણ આવૃત્તિ દિવસોની જાણવી. હવે રાત્રિની તિથિઓ કઈ કઈ છે? તો એક એક પખવાડીયાની રાત્રિના પંદર નામો આ પ્રમાણે કહેલા છે. ઉગ્યવતી, ભોગવતી, યશસ્વતી, સિદ્ધા અને શુભ પાંચમ સુધી : વળી પાછા એ જ ક્રમે પાંચ રાત્રિ દશમી સુધી, વળી પાછો એ જ ક્રમપંદરમી રાત્રિની તિથિ સુધીનો ક્રમ :
આ પ્રમાણે ચંદ્રપ્રજ્ઞપ્તિના દશમા અને પંદરમાં પ્રાભૃતમાં કહેલું છે. એ પ્રમાણે સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિના
