________________
૧૮૪
કુપક્ષકૌશિકસહસ્ત્રકિરણાનુવાદ જણાવે છે કે–નિશ્ચિત તપ આદિ દર્શાવવામાં એટલે કે-ઉપવાસ આદિ નિયતતપની વક્તવ્યમાં! આ કારણથી પાક્ષિક અને ચતુર્દશી શબ્દનો પરસ્પર ભાવ નિર્દેશેલો હોવાથી એક બીજા એક બીજાના પર્યાયરૂપ છે. - હવે પૂર્ણિમા એ પાક્ષિક થતું નથી. તેમાં યુક્તિ કહે છે.
चउमासपुण्णिमातिगमुवइटें बीअअंगि लेवस्स।
एवं चेव विवेगो, चउदसिसइंमि नो दिट्ठो॥६१॥ સૂત્રકૃતાંગ નામના બીજા અંગની વૃત્તિમાં-ટીકામાં લેપ નામના શ્રાવકના અધિકારમાં ચોમાસીની ત્રણ પૂનમ સંબંધીનું કથન છે. એવી રીતે ચતુર્દશી શબ્દમાં પૂનમનું કોઈપણ આગમમાં પૃથક્કરણ દષ્ટિપથમાં આવ્યું નથી = જોયું નથી. તેથી કરીને પૂનમને વિષે પાક્ષિક કૃત્ય એટલે ચતુર્થતપ (ઉપવાસ), પાક્ષિક અતિચાર, આલોચના આદિ કૃત્યો નથી પરંતુ તે પાક્ષિકકૃત્યો ચૌદશમાં છે. // ગાથાર્થ-૬૧ ||
હવે જે જે ગ્રંથોને વિષે પાક્ષિક શબ્દ છે. તે તે ગ્રંથોમાં ચતુર્દશી શબ્દ નથી. તે બધાય ગ્રંથોના નામગ્રહણ કરવા પૂર્વક જણાવે છે.
ववहारवित्ति-चुण्णी-पीढि तह निसीहभासमाईसुं। जिणबिंबसाहुवंदणु वक्खिों पक्खिअं भणिअं॥६२॥
વ્યવહાર સૂત્રની વૃત્તિ-તેની ચૂર્ણિ–તેની પીઠિકામાં તેમજ નિશીથભાષ્ય આદિમાં ચૈત્યપરિપાટી અને સાધુવંદન તેમજ ઉપલક્ષણથી ચતુર્થતપ અને પાક્ષિક પ્રતિક્રમણ આદિથી ઉપલક્ષિત એવો પાક્ષિક નામનો પર્વ દિવસ તીર્થકરોએ ઉપદેશેલ છે. તે આ પ્રમાણે–
"किइकम्मस्साकरणे काउस्सग्गे तहा अपडिलेहा।
__ पोसहिअतवो अ तहा अवंदणे चेइसाहूणं ॥१॥ આ ગાથાની અંદર રહેલો દિગતવો-એ શબ્દની વ્યાખ્યા કરતાં જણાવે છે કે આઠમપાક્ષિક-ચાતુર્માસિક-વાર્ષિકમાં ચઉત્થ-છટ્ટ-અટ્ટમ ન કરવામાં આવે તો લઘુ-ગુરુલઘુગુરુ પ્રાયશ્ચિત આવે. તેવી રીતે ચૈત્ય અને સાધુ વંદન ન કરે તો.” અહિં યથાક્રમ પદયોજના આ પ્રમાણે-આઠમ અને પાક્ષિક (એટલે ચૌદશ) ને દિવસે ઉપવાસ ન કરે, ચોમાસીનો છઠ્ઠ ન કરે અને સંવત્સરીનો અક્રમ ન કરે તેમજ તે તે પવિર્સીઓના દિવસોએ ચૈત્યોને ન જુહારે, જુદી જુદી વસ્તીમાં રહેલા સુસાધુઓને વંદન ન કરે તો પ્રત્યેકનું પ્રાયશ્ચિત્ત આવે.” એ પ્રમાણે વ્યવહાર સૂત્રની પીઠિકા-ચૂર્ણિ અને વૃત્તિમાં જણાવ્યું છે. તેવી રીતે નિશીથભાષ્યના ઉદ્દેશા ૧૦માં પર્યુષણામાં એટલે સંવત્સરીના દિવસે જે અલ્પ પણ આહાર કરે છે અથવા તો કરતાંને અનુમોદે છે તેને પ્રાયશ્ચિત્ત આવે.
