________________
શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧
# ૧૭૩ બતાવેલી સંમતિઓ દેવતાધિષ્ઠિતના (ભૂત પ્રેતના વળગાડવાળા) આત્માના પ્રલાપો સરખી જાણવી. એ પ્રમાણે સામાન્યથી તિલકાચાર્યનો તિરસ્કાર કરાયો. | ગાથાર્થ-૪૯ /
હવે પ્રગટપણે પણ કાંઈક કહીએ છીએ. कत्थवि कलंकदाणं, कत्थवि सद्दाणमण्णहा लवणं ।
कत्थवि पवयणपरमत्थ-भावसुण्णंपि तिलगवयं ॥५०॥
તિલકાચાર્યના કરેલા પ્રતિષ્ઠાકલ્પના વચનોમાં કોઈક ઠેકાણે પ્રવચનને કલંકદાન સ્વરૂપ વચન છે. કોઈક ઠેકાણે શબ્દોનું એટલે પ્રતિષ્ઠા-સ્થાપના આદિ શબ્દોનો અમલાપ છે. એટલે કે પર્યાયભૂત ન હોય એવા શબ્દોનું પર્યાયપણે કહેલું થયેલ છે. અને કોઈક ઠેકાણે તિલકાચાર્યનું વચન, પરમાર્થના ભાવથી શૂન્ય છે. એટલે પરસ્પર આગળ પાછળના સંબંધની વિચારણાથી રહિત છે.
વિસ્તારથી અમારું આ પ્રમાણે કહેવું છે કે તિલકાચાર્યનું વચન કલંકદાનરૂપે આ રીતે - પોતાની કરેલી આવશ્યકવૃત્તિમાં મતિઃ સ્વયં પ્રતિષ્ઠિતવાનું- એવું વાકય પોતે આવશ્યકવૃત્તિમાં લખી નાંખીને અને પોતાના કરેલા પ્રતિષ્ઠાકલ્પમાં પણ તે આવશ્યકવૃત્તિને સંમતિ તરીકે દાખલ કરી દીધેલ છે. કારણ કે હરિભદ્રસૂરિજી મ. કરેલી આવશ્યકવૃત્તિમાં તે વાતની ગંધનો પણ અભાવ હોવાથી. અને એથી કરીને છોકરાઓ! દોડો દોડો. નદીના કાંઠે ગોળનું ગાડું ઉંધુ વળી ગયું છે.” એ પ્રમાણેના ધૂતારાના વાક્યના જેવું તિલકાચાર્યનું આ વાક્ય જાણવું.
- હવે શબ્દોનું અન્યથા ભાષણ આ પ્રમાણે છે :--શક્રાવતાર તીર્થમાં દમયંતીનો પ્રસંગ એક બિંબને આશ્રીને છે. તેને બદલે “ઈન્દ્ર મહારાજા-ચક્રવર્તી-વાસુદેવ આદિઓએ પ્રતિષ્ઠા કરી’ એમ કહી દિધું છે, હવે એ જે વાકય લખ્યું તે “કાલભેદે પ્રતિષ્ઠા કરી, કે એકી સાથે? કારણ કે બન્ને રીતે પણ વિવાદાસ્પદ એવી પ્રતિષ્ઠાનો અસંભવ હોવાથી. કારણ કે પહેલાં કાલભેદ નામના વિકલ્પમાં પ્રતિષ્ઠિત થએલ એવા બિંબની ફરી વખત પ્રતિષ્ઠા કરવી એમાં અનવસ્થાનો દોષ આવતો હોવાથી. “યાવત્કથિત સ્થાપના તેના ભંગની આપત્તિવડે કરીને પહેલો વિકલ્પ ખોટો છે. બીજો વિકલ્પ “એકી સાથે કરવાનો જે છે તે પણ અસંભવ છે. કારણકે ચક્રવર્તિ અને વાસુદેવ કોઈ ઠેકાણે એકી સાથે ભેગાં ન થાય. કારણ કે તે બન્નેને એક જ ક્ષેત્રની અંદર એકજ સાથે ઉત્પત્તિનો અભાવ હોવાથી. તેથી કરીને શક્ર, ચક્ર, વાસુદેવોએ પ્રતિષ્ઠા કરી, એથી કરીને “કોઈક ઠેકાણે કોઈક પ્રાસાદમાં તે બિંબને સ્થાપીને તેની પૂજા કરી’ એવી યુક્તિ સ્વીકારે છતે પ્રતિષ્ઠાકલ્પોક્ત વિધિવડે કરીને પ્રતિષ્ઠા કરી.” એ પ્રમાણેનું અન્યથા = સૂત્રોત્તીર્ણ બોલવાનું તિલકાચાર્યનું જાણવું
હવે પૂર્વાપરના સંબંધની વિચારણા આ પ્રમાણે જાણવી. બૃહકલ્પના ૧લા ઉદેશાની આ દ્વાર ગાથા છે.
