Page Text
________________
૧૭૦ જે
કુપક્ષકૌશિકસહસ્ત્રકિરણાનુવાદ દૃષ્ટાંત આપે છે કે જેવી રીતે પિક્રિયા ઘણા લાકડી (ધજાદંડ) પર ધજાનું આરોપણ કરવું. એટલે ધ્વજની પ્રતિષ્ઠા કરી. પર્યુષણા કલ્પમાં કહેલું છે તેમજ તો પુio ત્યારબાદ જાત્યવંતસુવર્ણના દંડ ઉપર પ્રતિષ્ઠિત કરેલ અને નીલકમલની માળાવાળી ધજા.”
भ(अ)रहंत पइवाए महरानयरीए मंगलाइं तु।
गेहेसु चच्चरेसु अ छनवइगामअद्धेसु॥१॥ અરહંત પઇટ્ટાએ મહુરાનયરીએ, ઇત્યાદિ પાઠોમાં આવતો પ્રતિષ્ઠા શબ્દ સ્થાપનામાં જણાવેલો છે.
“મથુરા નગરીમાં ઘર કર્યો છતે-બ્રાહ્મણ-ક્ષત્રિય-વૈશ્ય આદિના ઘર કરે છતે પહેલાં મંગલ નિમિત્તે અરિહંતની પ્રતિમા સ્થાપવી પડે. અને જો ન સ્થાપે તો ઘર પડે, હવે અહિં પ્રતિષ્ઠા શબ્દથીક્ષત્રિય-વૈશ્યના ઘરને વિષે પ્રતિમા સ્થાપન કરવી તે જ અર્થ કહેલો છે. અને આથી કરીને પ્રતિષ્ઠાપ્રતિષ્ઠાપન-પ્રતિસ્થાપન-સંસ્થાપન-સ્થાપના આદિ શબ્દની એકાર્થતા વિકલ્પી એક બીજા શબ્દોનું તિલકાચાર્યે પરસ્પર પર્યાયવાચી તરીકે પ્રતિપાદન કરેલા છે. તેનું પણ નિરસન કર્યું જાણવું.
પ્રતિષ્ઠા આદિ જણાવેલા શબ્દોનો પર્યાયવાચી તરીકે કોઈપણ બુદ્ધિમાનોએ પ્રયોગ કરેલો દેખાતો નથી. પરંતુ “અધિકાર વશાત અર્થપ્રાપ્તિ : અધિકાર હોય તે પ્રમાણે અર્થની પ્રાપ્તિ થાય છે' એ ન્યાયે કોઈ ઠેકાણે પ્રતિષ્ઠા શબ્દ, શોભાવાચક હોય છે જેમકે “કૃતિક પ્રષિતઃ શિષ્યો ગુરુના
વિદ્યા-મહાનું વિદ્યાઓ વડે કરીને ગુરુએ શિષ્યને પ્રતિષ્ઠા પમાડી.” ત્યાં પ્રતિષ્ઠા શબ્દનો અર્થ શોભા વધારી થાય. કોઈ કોઈ ઠેકાણે આધાર અને આધેયના સંબંધને જણાવવામાં પ્રતિષ્ઠા શબ્દ વપરાય છે. જેમકે “કુરાસને પ્રતિષ્ઠા શિષ્યાનધ્યાપત્યકૂન” ગુરુને આસન પર બેસારીને આ શિષ્યો ભણે છે અથવા શિષ્યોને ભણાવે છે.” તેવી જ રીતે આગમમાં પણ તો પુળ વિકત્તપિટિગત્તિ” આ પાઠમાં ત્તિ પ્રયોગ કરવાવડે કરીને પણ આધાર-આધેયનો સંબંધ જણાવેલ છે. તેવી જ રીતે પ્રપૂન પ્રતિદાય, વૈsઈતિમાં સુઘીઃ” આ વાક્યમાં ચૈત્યને વિષે અરિહંતની પ્રતિમાને સ્થાપન કરીને બુદ્ધિમાન આત્માએ પૂજવી.” આમાં પ્રતિષ્ઠાથ માંની પ્રતિષ્ઠા શબ્દ છે તે અભિમંત્રિત વાસક્ષેપપૂર્વકનું મંત્રજાસાદિ ક્રિયાવિશેષને જણાવનારો છે. તેવી જ રીતે
સૂરઃ પ્રતિષ્ઠાં કુર્યાત-આચાર્ય મહારાજ પ્રતિષ્ઠા કરે, ઇત્યાદિ જાણવું. એ પ્રમાણે પ્રતિષ્ઠાન શબ્દ પણ પ્રાયઃ કરીને સ્થિતિના અર્થને જણાવનારો છે. અને પ્રતિષ્ઠાપન શબ્દ તો ણિગંત પ્રયોગ કરેલો હોવાથી સ્પષ્ટ ભિન્ન અર્થ પ્રતિપાદક છે. પ્રતિષ્ઠા અને પ્રતિષ્ઠાનએ બન્ને શબ્દનું પ્રતિષ્ઠાન એ પ્રમાણે નિરુક્તિમાં અભેદ છે. તિન્ત પ્રવુંતે તિ પ્રતિષ્ઠાનમ્ એટલે પ્રતિષ્ઠા કરનારને પ્રેરણા કરે તેનું નામ પ્રતિષ્ઠાપન. એ પ્રમાણે નિરુક્તિ હોવા વડે કરીને જ ભેદ છે. તેથી કરીને પ્રતિષ્ઠાપન શબ્દ ણિપ્રત્યયથી નિષ્પન્ન થયેલો હોવાથી પ્રતિષ્ઠા પ્રયોજક એવી કર્તાની ક્રિયા વિશેષનો વાચક બને છે. આ કહેવા વડે કરીને નં ર વિગં એ શબ્દનો જે વૃતિકારે પરિત્યક્ત એ પ્રમાણે પર્યાય આપેલ છે. નહિ કે “પરિત્યાગીત' એ પ્રમાણે સંમતિ જાણવી. અને તેથી કરીને પ્રતિષ્ઠાન અને પ્રતિષ્ઠાપન એ
| SR No. | 022027 |
| Book Title | Kupaksha Kaushik Sahasra Kiran Aparnam Pravachan Pariksha |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dharmsagar, Narendrasagarsuri, Munindrasagar, Mahabhadrasagar |
| Publisher | Shasankantakoddharsuri Jain Gyanmandir |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 502 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |