________________
- શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧
# ૧૬૯ પ્રતિષ્ઠાકલ્પો છે તે તો અમને પણ ઇષ્ટ છે. અને તે પ્રકરણોને વિષે તો આચાર્ય મહારાજે કરેલી પ્રતિષ્ઠા જિનેશ્વર ભગવંતે કહેલું સિદ્ધ થાય છે. || ગાથાર્થ-૪૫-૪૬-૪૭ ||
હવે ફલિતાર્થને કહે છે.
तम्हा जत्थ नवीणं, बिंब निम्मविअं मट्टिआइमयं ।
महिअं अहिग्गहीहिं, तत्थ विही नेव सत्थुत्तो॥४८॥
જે કારણથી પ્રતિષ્ઠાકલ્પમાં કહેલી વિધિ કે જે સૂઃિ પ્રતિષ્ટાં કુર્યાત આચાર્ય મહારાજ પ્રતિષ્ઠા કરે. ઇત્યાદિ વચનો વડે કરીને પ્રગટ પ્રમાણ છે. તે કારણથી માટી કે છાણ આદિ દ્રવ્યથી બનાવેલી જિનપ્રતિમાને નમસ્કર કરીને જ ખાવું કહ્યું, નહિતર નહિ.” એવા અભિગ્રહવાળાઓએ કયારેક તેવું પ્રયોજન પ્રાપ્ત થયે છતે બિંબ, સામગ્રીના અભાવે બનાવેલ હોય તો તેમાં શાસ્ત્રોક્ત વિધિ એટલે કે પ્રતિષ્ઠાકલ્પમાં કહેલી વિધિ ન સંભવે.
પરંતુ પ્રતિષ્ઠાકલ્પમાં કહેલી વિધિ પ્રમાણે પ્રતિષ્ઠા કરવાની ઇચ્છાવાળો કોઈપણ આત્મા, માટી આદિનું જિનબિંબ કરતો નથી. કારણકે તેવા પ્રકારે બનાવેલ બિંબ, જળના સ્પર્શ માત્રથી જ નષ્ટ થઈ જવાપણાવાયું હોવાથી. સ્નાત્ર આદિ વિધિ કરવાનો સંભવ ક્યાં હોય? વળી પોતાના અભિગ્રહના પરિપાલન માટે માટી આદિના દ્રવ્યો વડે કરીને તીર્થંકરનો આકાર બનાવીને ચૈત્યવંદનની શુદ્ધિ માટે નવકાર માત્ર વડે જ તેમાં તીર્થકરની સ્થાપના કરાય છે.
તેવા પ્રકારની પ્રતિમા તેવા પ્રકારની ભવિતવ્યતાના વશથી દેવતાધિષ્ઠિત થવા વડે કરીને તે પ્રતિમા તીર્થપણે પ્રવર્તી હોય તે બધાને પણ સંમત થાય છે તેમ જાણવું. અને એથી કરીને એવા કારણોને લઈને શાસ્ત્રોક્ત વિધિ લોપાતો નથી. || ગાથાર્થ-૪૮ મે.
હવે પોતાના બનાવેલા પ્રતિષ્ઠાકલ્પને વિષે તિલકાચાર્યે પ્રતિષ્ઠા આદિના શબ્દોના અર્થને જેમ તેમ કરેલા હોવાથી ઘણાં માણસોને ભ્રાંતિજનક થાય છે. જેથી કરીને તે ભ્રાંતિ દૂર કરવા માટે પ્રતિષ્ઠા શબ્દનો ક્યો અર્થ થાય? તે બતાવે છે.
सेसहिगारि पइट्ठा, पइट्टिअपडिमाण–मासणट्ठवणा।
अहिगार?पवित्ती, जह लट्ठिपइआ य धया॥४६॥ નવીન પ્રતિમા કરવા સિવાયના અધિકારમાં જ્યાં કોઈપણ સ્થળે પ્રતિષ્ઠા શબ્દ દેખાય છે. ત્યાં પ્રતિષ્ઠા શબ્દનો અર્થ પ્રતિષ્ઠિત થયેલી એવી જુની પ્રતિમાઓના “આસનની સ્થાપના' એ અર્થ કરવો એટલે કે પ્રાસાદ, સિંહાસન આદિ નવીન બનાવીને તેની ઉપર પ્રતિષ્ઠિત પ્રતિમાઓને પૂજા નિમિત્તે બેસાડવા. તેનું નામ પ્રતિષ્ઠા : આ પ્રતિષ્ઠા શબ્દનો અર્થ છે. આ પ્રતિષ્ઠા શબ્દનો અર્થ ક્યાંથી લીધો? થાત્ વિરાવિશેષતઃ–અધિકારથી=પ્રકરણ વિશેષથી અર્થનો સ્વીકાર કરવો. આ વાતમાં
પ્ર. ૫. ૨૨
