________________
૧૬૪ -
કુપક્ષકૌશિકસહસ્રકિરણાનુવાદ
जो पुण तिलगायरिओ, कुवक्खमुक्खो मयाणुराएण । लविओ कप्पाभासे, अमुणंतो धम्मपरमत्थं ॥४४॥
જે કુપાક્ષિકોમાં મુખ્ય અને અજ્ઞાનથી અંધ થયેલ છે એવો તિલકાચાર્ય, પોતાના મતના અનુરાગવડે કરીને પોતાના જ મતની દૃઢતા કરવા માટે ગ્રંથ કરનાર હોવાથી શેષ કુપાક્ષિકોની અપેક્ષાએ પ્રસિદ્ધ છે. અથવા તો કુપાક્ષિકોની અંદર મૂર્ખ છે. મૂર્ખપણું એ રીતે કે પ્રતિષ્ઠાકલ્પ આદિ ગ્રંથોની રચનામાં પોતે અનુમાન આદિના પ્રયોગો કરવામાં અશક્ત અને પારકાઓએ કરેલા અનુમાન પ્રયોગોના દૂષણ અને ભૂષણોને નહિં જ જાણતાં છતાં પણ પુનમીયા મતને પ્રગટ કરનાર ક્રોધાવિષ્ટ એવા ચંદ્રપ્રભાચાર્ય વડે કરીને શ્રાવકની પ્રતિષ્ઠા વ્યવસ્થાપના માટે ઉદ્ભવેલાં જે હેત્વાભાસો તે જ હેત્વાભાસોને આંધળાની યુદ્ધની જેમ પોતાની ચતુરાઈ બતાવવા માટે પોતાની કૃતિ તરીકે લખી નાંખ્યા. તો તેમ કરવામાં તેનું (ચંદ્રપ્રભાચાર્યનું) મૂર્ખપણું પણ ન જાણ્યું? કહેલું છે કે :—
मुक्खो ताव महग्धो, मोण काऊणं सयलमज्झमि ।
जाव न खसरखसप्पुसव्व, फुप्फुसखसफसं कुणई ॥ १ ॥
મૂર્ખ ત્યાં સુધી જ મહર્ધતાને પામે છે કે બધી પર્ષદાની અંદર મૌન ધારણ કરીને બેસે ત્યાં સુધી. નહિં તો ખસરખસ-પૂસ ફુફસ-ખસફુસ એવું બોલે એ પ્રમાણે (તો તરત મૂર્ખત્વ જણાઈ આવે) પંડિતોની આવી ગતિ ન હોય. જ્યારે અમારા પૂર્વ ક્રોધવડે કરીને અથવા અનાભોગ આદિની પરવશપણાએ કરીને જે કાંઈ કર્યું હોય, કરાવ્યું હોય અથવા પ્રગટ કર્યું હોય તે બધું જ પ્રમાણ તરીકે સ્વીકારીને પંડિતની પર્ષદામાં સ્થાપન કરાય તો વ્યવસ્થાપન કરવામાં પોતાની જ મૂર્ખતા પ્રગટ કરવાનું થાય છે. બળવાન એવા પણ પુરુષવડે કરીને પ્રામાણિક પર્ષદાને વિષે પરવાદીના જયને માટે ઉદ્ભવાવેલો અનુમાન આભાસ. એ અનુમાનાભાસ પોતાને જ શરણ થવા યોગ્ય બનતો નથી. જેવી રીતે ખડ્ગનો આભાસ કરાવતો એવા આકડાના લાકડાના ટુકડા વડે કરીને વૈરી સૈન્ય જીતી શકાય ખરું? ન જ જીતાય. ઇત્યાદિ વાતો પોતે જ સમજી લેવી જોઈએ. ગાથાની અંદર મતાનુરાગ એ પદ વડે કરીને તિલકાચાર્યનું પુનમીયામતની શાખામાં પડવાપણું સૂચવ્યું અને તિકાચાર્યે કલ્પભાસમાં જે તે પ્રલાપ કર્યો છે. તે ‘કલ્પ’શબ્દ વડે કરીને પ્રતિષ્ઠાકલ્પ જાણવો. પ્રતિષ્ઠાકલ્પ નહિ હોવા છતાં પણ પ્રતિષ્ઠાકલ્પના આભાસસ્વરૂપ એવા તે પ્રતિષ્ઠાકલ્પને વિષે શ્રુત અને ચારિત્રરૂપ જે ધર્મ એનું જે રહસ્ય સ્વરૂપને તથા સામાન્ય-વિશેષ, ઉત્સર્ગ અને અપવાદ જાણ્યો નથી જેણે એવા તિલકાચાર્યે અસંબદ્ધ પ્રલાપ કર્યો છે.
હવે તિલકાચાર્યનાં પ્રલાપનું પ્રગટપણું કરવાને માટે તેણે વિકલ્પેલી પ્રતિષ્ઠાકલ્પની પીઠિકા દેખાડાય છે.
નમો ભગવતે શ્રીપંચમંગલાય येनास्त्ररहितेनापि, विषमास्त्रो विनिर्जितः । महावीरः स वः पायाल्लोकोत्तरपराक्रमः ॥१॥
