________________
પક્ષકૌશિકસહસ્રકિરણાનુવાદ
હવે તિલકાચાર્યે દૃષ્ટાંતરૂપે કુસુમ આદિ જિનપૂજા કહી છે. અને તેમાં સાવદ્યપણાનો હેતુ જણાવ્યો છે તે હેતુ નથી તે બતાવવાને માટે શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતની પૂજાનો અભિલાષ કેવી રીતે કરવો? તે જણાવે છે.
૧૫૮
तत्तविआरे पूआ, सावजत्ति अ निठुरं वयणं । सारंभो गिहिधम्मो ऽणारंभो समणधम्मो अ॥ ३६ ॥
તત્ત્વવિચારણામાં એટલે વસ્તુસ્થિતિએ કુસુમ આદિ જિનપૂજાના વિચારમાં સાવદ્યપણું કહેવું તે પણ નિષ્ઠુર વચન છે. અર્થાત્ અનુચિત ભાષણ છે. જેથી કરીને આ જિનપૂજાદિ વિષયમાં દ્રવ્યથી જે કાંઈક આરંભ દેખાય છે. તો પણ શુભ અધ્યવસાયના કારણે કરીને મોટી નિર્જરા અને મહાન પુણ્ય પ્રકૃતિબંધ થાય છે. જો કે દ્રવ્યથી આરંભજન્ય એવો અલ્પ અશુભબંધ થાય ખરો; પરંતુ તે અલ્પતર હોવાથી તજજ્ન્મ જે ફૂલ મળવું જોઈએ તેનું અનુદયપણું હોવાથી અને તે અશુભબંધની કર્મવર્ગણાઓનું અતિ લુખ્ખાપણું હોવા વડે કરીને તત્કાલ જ વિનાશ પામી જતું હોવાથી તે આરંભજન્ય અલ્પ અશુભબંધની વિવક્ષા કરાતી નથી. અને એથી જ કરીને કાંઈક આરંભયુક્ત એવો પણ જિનપૂજાના લક્ષણવાળો દ્રવ્યસ્તવ જિનેશ્વર ભગવંતો વડે કરીને શ્રાવકોને કરવાની અનુજ્ઞા છે. આવશ્યક નિર્યુક્તિ ભાષ્ય- ગાથા-૧૬મા કહેલ છે કે–
“अकसिणपवत्तगाणं, विरयाविरयाण एस खलु जुत्तो ।
संसार पयणुकरणे, दव्वथए વિદ્યુતો ॥9॥
અકૃત્સ્ન = અકૃષ્ણ પ્રવૃત્તિવાળા એટલે શુભ પ્રવૃત્તિવાળા એવા વિરતાવિરત=શ્રાવકોને સંસાર પાતલો કરવામાં આ દ્રવ્યસ્તવ કૂપ દૃષ્ટાંતે કરીને યુક્ત છે તેમ જાણવું. અહિં વાદી શંકા કરે છે કે જો એમ છે તો દ્રવ્યસ્તવમાં કૂવાનું દૃષ્ટાંત યુક્ત નથી. કારણકે તે કૂવાના દૃષ્ટાંતમાં કૂવો ખોદ્યા બાદ પાણી નીકળે છે અને તે પાણીથી મેલનો અપગમ થાય છે. જ્યારે અહિં પૂજાના કાર્યમાં તો પૂજા કરતાં જ આરંભથી સંભવિત એવી માલિન્યતાનો અપગમ થાય છે. જો એ પ્રમાણે કહેતો બરાબર નથી. કારણકે અહિંયા દૃષ્ટાંતનો એક જ ભાગ લેવાનો છે. બધી વાતે સમાનતા નથી લેવાની. એટલે કૂપદૃષ્ટાંતથી શું કહેવાનું છે? કૂવા ખોદવાથી ઉત્પન્ન થયેલ માલિન્ક એટલે ધૂળથી શરીર ખરડાવવું, પરસેવાથી શરીર રેબઝેબ થવું, પરિશ્રમ લાગવો; તરસ લાગવી આદિની મલીનતા કૂવાના જલથી જ દૂર થાય છે.'' તેવી રીતે દ્રવ્યસ્તવથી આરંભજન્ય મલીનતા દૂર થાય છે. એટલું ફક્ત ગ્રહણ કરવા માટે કૂપ દૃષ્ટાંત છે.
દૃષ્ટાંત અને દ્રાષ્કૃતીક યોજનામાં સર્વધર્મથી સરખાપણું કોઈ ઠેકાણે દેખ્યું કે સાંભળ્યું છે ખરું? જો બધી જ રીતે દૃષ્ટાંતનું સાધર્મ વ્યવહારમાં પણ લેવા જઈએ તો જગતના વ્યવહારનો અસંભવ થઈ જાય. દૃષ્ટાંત અને દાાઁતીકનું જો એકત્વપણું સ્વીકારી લેવામાં આવે તો ઉપમાન અને ઉપમેયની
