________________
શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧
जं तेण संजमेणं मुत्तिसुहसंपययावि इअरेणं । अच्चुअकप्पो भणिओ, महानिसीहंमि फुडमेअं ॥ २४॥
મહાનિશીથ સૂત્રમાંની પળમળસોવાળા આદિ ગાથાઓમાં તગોવિ તવસંગમો ગવંતમુળો એ પ્રમાણે જે કહેલું છે તે તપ અને સંયમ વડે કરીને તવ સંગમે વઘુમવ॰ એ ગાથાને વિષે મુક્તિ સુખની પ્રાપ્તિ બતાવેલી છે. તે પ્રાપ્તિ, સાધુ સંબંધીના તપ સંયમ વગર બને નહિ. અને તે સિવાયના પ્રાસાદ આદિ ધર્મકૃત્યો દ્વારા અચ્યુત દેવલોક સુધી જ ગતિ કહેલી છે. આ મહાનિશીથસૂત્રના વાચો દ્વારા વિશદ વિચારણાથી નિશ્ચિત થાય છે કે શ્રાવકના તપ સંયમવડે કરીને અચ્યુતથી આગળ ગતિ નથી અને તેથી કરીને જે તપ અને સંયમથી અચ્યુતદેવલોક કરતાં ઉંચી ગતિ-મોક્ષ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે તે જ તપ-સંયમ લેવા અર્થાત્ સાધુના તપ-સંયમમાં એ પ્રમાણેની તાકાત છે કે મોક્ષપ્રાપ્તિ થઈ શકે. એ ગાથાર્થ સમજવો. || ગાથા-૨૩ ॥
હવે શ્રાવકમાર્ગમાં ભાવસ્તવની અપેક્ષાએ કરીને દ્રવ્યસ્તવનું પ્રધાનપણું પણ બતાવે છે. जं सावयदव्वथओ बहुमुल्लो अप्पमुल्ल भावथओ । रूवमणुण्णोऽवि तओ णेगंतं भणइ
वीरजिणो ॥ २५ ॥
૮ ૧૫૩
જેથી કરીને શ્રાવકને દ્રવ્યસ્તવ બહુ મૂલ્યવાળો છે અને ભાવસ્તવ અલ્પમૂલ્યવાળો છે. અને તે ભાવસ્તવ સ્વરૂપે કરીને મનોજ્ઞ-સુંદર હોવા છતાં પણ દ્રવ્યસ્તવના મૂલ્યની અપેક્ષાએ અલ્પ મૂલ્યવાળો છે. તેથી કરીને ભગવંત મહાવીરદેવ અનેકાંત જણાવે છે. શ્રાવકધર્મને વિષે દ્રવ્યસ્તવ રુપાચાંદી સરખો છે. છતાં પણ હાથીના આખા શરીર જેવો છે. અને મહાપુણ્યપ્રકૃતિને ઉત્પન્ન કરનારો અને સોનાના રસથી રસેલી આંખો તુલ્ય એવો જે ભાવસ્તવ છે તેની અપેક્ષા દ્રવ્યસ્તવ મહાન છે.
પ્ર. ૫. ૨૦
ભાવસ્તવ જે છે તે સ્વરૂપે સુંદર અને આકર્ષક હોવા છતાં પણ સુવર્ણ તુલ્ય છે. છતાં પણ અલ્પમૂલ્યવાળો છે. કારણકે લોચન-આંખો પ્રમાણનું સોનું તે હાથીના શરીર પ્રમાણના રુપાના ઢગલાની કિંમતની આગળ અલ્પમૂલ્યવાળું છે. એટલે મૂલ્યની અપેક્ષાએ કરીને સોનું ઉત્તમ હોવા છતાં પણ અહિંઆ રુપું-ચાંદી ઉત્તમ દ્રવ્ય બની જાય છે અને સોનું અનુત્તમ બની જાય છે. ધાતુની અપેક્ષાએ સોનું ઉત્તમ હોવા છતાં પણ મૂલ્યની અપેક્ષાએ હલકું બની જાય છે. અને એથીજ કરીને એકની એકજ વસ્તુ અપેક્ષાએ કાંઈક ઉત્તમ–ઉંચી થઈ જાય અને અપેક્ષાએ અનુત્તમ–નીચી પણ થઈ જાય. અને એથી કરીને શ્રી ભગવંત મહાવીર સ્વામી એકાંતવાદ બોલતા નથી. ॥ ગાથાર્થ-૨૫ I હવે કહેલી યુક્તિવડે કરીને શું પ્રાપ્ત થાય છે? તે કહે છે.
तेणं सइ सामत्थे, चेइअपमुहं महंत कजंपि ।
चइऊण य सामइअं, जुत्तं भंतित्ति संतसिआ ॥ २६ ॥
