________________
૧૪૬ જે
કુપક્ષકૌશિકસહસ્ત્રકિરણાનુવાદ તેથી કરીને શ્રાવકધર્મ, દ્રવ્યસ્તવ સ્વરૂપ છે. અને ભાવતવ સ્વરૂપ યતિમાર્ગ છે. એ પ્રમાણે સમજીને ચાલીએ તો ઉપદેશમાલાના વચન સાથે વાંધો ન આવે. | ગાથાર્થ-૧૯ |
ઘણા ધર્મને અનુસાર વ્યવહારમાં પ્રવૃત્તિ કેવી રીતે થાય છે? તે દષ્ટાંતપૂર્વક કહે છે. जह सावयाण धम्मो, सब्बो आरंभकलुसिओ वि तहिं।
सामाइअं भावथओ, इअरो दबुत्ति ववहारो॥२०॥
જેવી રીતે શ્રાવકોનો બધો ધર્મ આરંભથી કલુષિત એટલે આરંભના અધ્યવસાયથી કલુષિતમિલીન છે તો પણ સામાયિક રૂપી જે ભાવતવ તેમજ જિનભવન-જિનબિંબ આદિ નિર્માપણ આદિથી આરંભીને કુસુમ આદિ પૂજા પર્વતનો ધર્મ ભાવસ્તવ છે. છતાં પણ ઘણો ભાગ આરંભ કલુષિત હોવાથી તેને દ્રવ્યસ્તવની પ્રાધાન્યતાવાળો કહેવાય છે. આ વાતનો ભાવ એ છે કે જેમ કુસુમાદિ પૂજાનો અધ્યવસાય, આરંભના અધ્યવસાયથી કલુષિત છે. તેમ સામાયિકરૂપ ભાવસ્તવનો અધ્યવસાય પણ ધન-ધાન્ય-પુત્ર-કલત્ર આદિની મમતાના ભાવયુક્ત હોવાથી તેમજ નહિ પ્રત્યાખ્યાન કરેલ એવી આરંભની અનુમતિરૂપ હોવાથી પ્રાધાન્યપણું-કહેલ નથી.
સામાયિકને વિષે પણ ઉદિષ્ટભોજી એટલે પોતાને ઉદ્દેશીને કરેલો આહાર, તેને ખાનાર શ્રાવકને આરંભ અધ્યવસાય કલુષિત ભાવસ્તવ છે.
નિશીથ ભાષ્યમાં કહ્યું છે કે :
कामी सघरंगणओ, थूलपइण्णा सि होइ दट्ठव्वा। છેમેરા , કપિ સે મુંના નિશી. માધ્ય. ૩૦ ૧૬
એ ગાથાની ચૂર્ણિ આ પ્રમાણે છે. પાંચ વિષયોને ઇચ્છે તે કામી, ઘર અને સ્ત્રી તે જેને છે તેવો સગૃહાંગનાક કહેવાય છે. આવો કામી અને સગૃહાંગનાક શ્રાવક શૂલપ્રતિજ્ઞક-દેશ વિરતિવાલો કહેવાય. અને સાધુને સર્વ વિરતિ હોય. સ્થૂલ પ્રતિજ્ઞાવાલો શ્રાવક, વૃક્ષાદિના છેદનમાં, પૃથ્વી આદિના ભેદનમાં સામાયિક સિવાયના કાલમાં પ્રવૃત્ત હોય છે. અને તેથી કરીને કૃત સામાયિક=કરેલા સામાયિકવાળો એટલે સામાયિકમાં રહેલો પણ પોતાને ઉદ્દેશીને કરેલું ખાઈ શકે છે. અને એથી કરીને તે સર્વવિરતિવાળો થતો નથી.” નિશીથચૂર્ણિ ઉદ્દેશો ૧૫-(૧-૧૫-૨૭૫-૨૯૧) એ પ્રમાણે સર્વ ઠેકાણે પણ સરખાપણું હોવા છતાં પણ શ્રાવકોને સામાયિક ભાવસ્તવ છે. તેમ કુસુમ આદિ વડે કરીને બહત્વને આશ્રીને જિનપૂજા દ્રવ્યસ્તવ કહેવાય છે. કારણ કે સામાયિકવાલો શ્રાવક બાહ્યવૃત્તિવડે કરીને ઘણાં અનુષ્ઠાનો દ્વારા સાધુ સમાન દેખાય છે. એથી જ કરીને કરેલા સામાયિકવાલો શ્રાવક સાધુની ઉપમાને પણ મેળવે છે. આવશ્યક સૂત્ર-૨૦-નિર્યુક્તિ-૧૦૮માં કહેલું છે કે –
सामाइअंमि उ कए, समणो इव सावओ हवइ जम्हा। एएहिं कारणेहिं, बहुसो सामाइअं कुजा ॥१॥ त्ति
