________________
શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧
<> ૧૪૫
ભાવસ્તવના હેતુપણા વડે કરીને દ્રવ્યસ્તવરૂપ સંમત છે તો તમારી કહેલી યુક્તિ વડે કરીને દ્રવ્યસ્તવની જેમ પ્રતિષ્ઠા પણ તે દ્રવ્યસ્તવની અંતર્ગત હોવાથી સાધુષ્કૃત્યરૂપ જ જાણવી જોઈએ. અને જો સાધુષ્કૃત્યરૂપ ન હોય તો તીર્થને સંમત-માન્ય એવા હરિભદ્રસૂરિ, ઉમાસ્વાતિ વાચક આદિ મહાપુરુષોઓએ પોત પોતાના બનાવેલા પ્રતિષ્ઠાલ્પોને વિષે મંત્રન્યાસ આદિની વિધિને સૂરિકર્તવ્ય તરીકે જણાવે કેમ? જો તીર્થંકર ભગવંતની આજ્ઞા સિવાય તેવી રીતે સૂરિષ્કૃત્ય તરીકે કથન કરતાં તેઓની તીર્થબાહ્યતા થઈ જાય. અને એમ થાય તો તેઓના કરેલા ગ્રંથો તીર્થસંમત તરીકે પ્રવૃત્તિમાં રહેલા ન હોત.
જેવી રીતે કુપાક્ષિક તિલકાચાર્યે કરેલો પ્રતિષ્ઠાકલ્પ, તીર્થબાહ્ય ગણાયો તેવી રીતે થાય. એમ ન કહેવું કે–‘તિલકાચાર્યે કરેલ આવશ્યકવૃત્તિ આદિ ગ્રંથો તીર્થમાં પ્રવૃત્ત છે.' કારણકે પ્રવચનના પરમાર્થને જાણનારાઓએ તિલકાચાર્યની કૃતિનો તિરસ્કાર કરેલો હોવાથી : તિલકાચાર્યની કૃતિઓનું પ્રામાણ્યપણું સ્વીકારવામાં ઘૂમસવ માહબાળ (આવશ્યકૂન ભાષ્ય ગાથા-૪૫) એ ગાથાની વ્યાખ્યા કરતાં તિલકાચાર્યે ‘ભરતમહારાજાએ સ્વયં પ્રતિષ્ઠા કરી' એવું લખ્યું છે. તે અનાગમિકમૂલ જ જાણવું. જો તે વચનને આગમિક તરીકે સ્વીકારીએ તો શ્રી હરિભદ્રસૂરિજી મ. આદિની કૃતિનું અપ્રામાણ્યપણું થાય. અને એ કૃતિઓનું અપ્રમાણ્યપણું થયે છતે તીર્થનો પણ પરિહાર કરવાનું થાય. તેથી કરીને તીર્થનું કથન અને તિલકાચાર્યનું કથન બન્નેનું વિપરીતપણું થતું હોવાથી જ એકનો ત્યાગ કરવાનું આવશ્યક હોવાથી પ્રવચનના જાણકારો માટે તિલકાચાર્યનો જ ત્યાગ કરવો કલ્યાણકર છે. ।। ગાથાર્થ-૧૮ ।।
હવે ‘‘ભાવદ્યળનુ વિહારયા વ” એ ગાથામાં ‘દ્રવ્યસ્તવ, શ્રાવકમાર્ગ છે અને ભાવસ્તવ જ સાધુમાર્ગ છે' એવું નિયત વાક્ય કેમ છે?' તેવી શંકાને દૂર કરવા માટે ગાથા કહે છે.
अणुणं साविक्खा, दोवि थवा सावयाण बहुदव्वो । बहुभावो साहूणं, ववहारो बहुथवा णेओ ॥ १६ ॥
દ્રવ્યસ્તવ અને ભાવસ્તવ આ બન્ને સ્તવો એક બીજાથી સાપેક્ષ ભાવવાળા છે. એકબીજાની અપેક્ષા રાખે છે.
દ્રવ્યસ્તવને છોડીને એકલો ભાવસ્તવ કોઈ ઠેકાણે રહી શકતો નથી.
તેવી જ રીતે ભાવસ્તવને છોડીને એકલો દ્રવ્યસ્તવ પણ રહી શકતો નથી. પરંતુ એક બીજાના આલંબનથી એકબીજા ટકે છે. અને એથી કરીને સાધુ અને શ્રાવકનું સામ્યપણું ન થાય. અને તે માટે કહે છે.
પ્ર. ૫. ૧૯
શ્રાવકોને દ્રવ્યસ્તવ વધુ અને ભાવસ્તવ અલ્પ । સાધુઓને ભાવસ્તવ વધુ અને દ્રવ્યસ્તવ અલ્પ ॥
અને વ્યવહાર માર્ગ એ છે કે જેના પક્ષમાં જે વધુ-ઝાઝું હોય તે તે ભાવવાળા કહેવાય. અને
