________________
૧૪૪ ૪
કુપક્ષકૌશિકસહસ્ત્રકિરણાનુવાદે एअस्स उ संपाडणहेउ, तह हंदि वंदणाएवि। ..
पूअणमाउच्चारणमुवणं होउ जउणोऽवि॥२॥ આ બન્ને ગાથાની વૃત્તિ આ પ્રમાણે. જે કારણથી જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર અને ઉપચારના લક્ષણો વડે કરીને ચાર પ્રકારનો વિનય એટલે કર્મવિનયન સમર્થ એવું અનુષ્ઠાન, સાધુઓને વિધેય તરીકે વિનય સમાધિ અધ્યયન આદિમાં વર્ણવ્યો છે.
તે ચાર પ્રકારના વિનયને વિષે ઉપચાર એટલે લોકવ્યવહાર અથવા પૂજા છે પ્રયોજન જેનું એવો તે ઔપચારિક એટલે ભક્તિરૂપ જે વિનય, તે તીર્થકરને વિષે “અવશ્ય ભાવિ પ્રયોગ'' કરીને વર્તતો નથી, કારણ કે પૂજા આદિનું દ્રવ્યપણું હોવાથી (પરંતુ સાધુઓમાં હોય છે.)
અને એથી જ દ્રવ્યસ્તવથી સંકળાયેલો ભાવસ્તવ છે. ઔપચારિક વિનયનું સ્વરૂપ દશવૈકાલિક નિયુક્તિ-ગાથા-૩૨૭-૩૨૮માં આ પ્રમાણે છે.
तित्थयर सिद्धकुलगणसंघकिरिअधम्मणाणणाणीणं॥ आयरियथेरुवज्झायगणीणं, तेरस पयाणि ॥१॥ अणसायणा य१- भत्ती-२ बहुमाणो-३।। तहय वण्णसंजलणा-४ तित्थयराइ तेरस चउग्गुणा हुंति बावण्णा ॥२॥ હશ-નિ-૩ર૭-૨૨૬
તીર્થકર-સિદ્ધ-કુલ-ગણ-સંઘ-ક્રિયા-ધર્મ-જ્ઞાન અને જ્ઞાની આચાર્ય સ્થવિર-ઉપાધ્યાય અને ગણિઃ આ તેર પદની આશાતના ન કરવી-૧, ભક્તિ કરવી-૨, તેનું બહુમાન કરવું-૩ અને તેમની પ્રશંસા કરવી-૪, આમ બાવન પ્રકારનો ઔપચારિક વિનય કહેલો છે.
આ ઔપચારિક વિનય-“દ્રવ્યસ્તવ સિવાય બીજો નથી' એમ કહેવાથી શું? તો કહે છે કે દ્રવ્યસ્તવરૂપ એવા આ ઔપચારિક વિનયની પ્રાપ્તિ માટે કાયોત્સર્ગ કરવાની અંદર વંદન-ચૈત્યવંદનમાં પૂજા પ્રવૃત્તિ આદિ પદોનું ગ્રહણ કહેલું છે. આદિ શબ્દથી સત્કાર આદિનો સ્વીકાર કરી લેવો. આ વંદન-પૂજા-સત્કાર આદિ કેવલ ગૃહસ્થોને જ નહિં; પરંતુ ભાવતવવાળા યતિઓને પણ છે. એમ પંચાશકવૃત્તિમાં જણાવ્યું છે.
હવે ‘દ્રવ્યસ્તવમાં સાધુની કર્તવ્યતા સ્વીકારવામાં સાધુઓને પુષ્પ આદિથી પૂજા કરવાનું થશે.” એમ શંકા કરવી નહિ. કારણ કે તે પ્રમાણે જિનેશ્વર ભગવાનની આજ્ઞાનો સદ્ભાવ નહિ હોવાથી. અને તે પ્રમાણે પુષ્પાદિથી પૂજા કરવા જાય તો સમગ્ર સંયમની હાનિ થાય છે. આ બધી વાત પંચાશકની સરવાd૦ ગાથા-૨૮૪માં કહેલી છે ત્યાંથી જાણી લેવું. અહિં વિસ્તારના ભયથી કહેલું નથી.
દ્રવ્યસ્તવનું કરાવવાપણું તો ઉપદેશ દ્વારા પ્રતીત જ છે. એ પ્રમાણે કરવું-કરાવવું અને અનુમોદના લક્ષણવાલા દ્રવ્યસ્તવનું કોઈક કોઈક ઠેકાણે સાધુકર્તવ્યપણે સિદ્ધ હોવાથી પ્રતિષ્ઠા પણ
