________________
શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧
૧૪૩
જિનેશ્વર ભગવંતની અપેક્ષાએ અન્ય એટલે બીજો સાધુ સમવાય તો દૂર રહો. એટલે કે સાધુજનને તો અનુમોદના હોય જ; પરંતુ જિનેશ્વર ભગવંતને પણ હોય છે. તે કેવી રીતે? તો કહે છે કે- બલિ આદિ વડે. સમવસરણને વિષે બલિ પ્રમુખનો નિષેધ કર્યો ન હોવાથી અનુમોદના વિષયક થાય છે. અને તે બિલ આદિ દ્રવ્યસ્તવ જ છે. પંચવસ્તુકની ગાથા- ૧૨૧૩-૧૨૧૪માં તેમજ પંચાશકની ગાથા ૨૭૫-૨૭૬માં જણાવ્યું છે કે
ओसरणे बलिमाई, णवेह जं भगवयावि पडिसिद्धं । तो एस अणुण्णाओ, उचिआणं गम्मई तेणं ॥ १ ॥ णय भगवं अणुजाण, जोगं मोक्खविगुणं कयाईवि । न य तयणुगुणोवि तओ बहुभेओ होइ अण्णेसिं ॥ २ ॥
સમવસરણને વિષે એટલે દેવે સંસ્કારિત કરેલી એવી ભગવંતની વ્યાખ્યાનભૂમિમાં બલિ આદિ ઉપહાર વગેરે આદિ શબ્દથી ગંધ-માલા-ગીત-વાજિંત્ર આદિનો પણ સ્વીકાર કરી લેવો. બલિ આદિઆગમને વિષે અને લોકને વિષે નિરતિચાર ચારિત્રવાલા એવા જિનેશ્વર ભગવંતે પણ નિષેધ કર્યો નથી જ. તે કારણથી આ દ્રવ્યસ્તવ એટલે કે-ગૃહસ્થને યોગ્ય બલિ આદિ વિધાનવાલું જે દ્રવ્યસ્તવ છે તે નહિં નિષેધેલું હોવાથી સંમત જાણવું.
આવશ્યક નિર્યુક્તિ (૫૮-૪-૫)માં કહેલું છે કે ‘રાજા અથવા રાજાનો અમાત્ય, તેના અભાવમાં પૌરવાસી જનપદ પતલા અને અખંડિત એવા અને સાફ કરેલા એવા કલમી ચોખાનું એક આઢક પ્રમાણ બલિ તૈયાર કરે છતે તે લાવેલા બલિની અંદર દેવતાઓ સુગંધી પદાર્થો નાંખે.'' ગાથા૧૭ હવે કોઈક ઠેકાણે કર્તવ્યરૂપ દ્રવ્યસ્તવ પણ જિનેશ્વર ભગવંતની આજ્ઞારૂપ છે તે બતાવે છે. णाणाइविणयविहिणो, चउहा उवयारविणयरूवो जो ।
सो दव्वथयाणण्णो, कायव्वो सव्वसाहूणं ॥ १८॥
જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર અને ઉપચાર આ ચાર પ્રકારનો વિનય કહ્યો છે. તેમાં ‘ઉપચાર’ એટલે લોકવ્યવહાર અથવા પૂજા પ્રયોજન છે જેમાં એવો ભક્તિરૂપ જે વિનય તે ‘ઔપચારિક વિનય' કહેવાય છે.
આવો ભક્તિરૂપ ઔપચારિક વિનય, દ્રવ્યસ્તવ સિવાય બીજો નથી, અર્થાત્ દ્રવ્યસ્તવ જ છે, અને તે ઔપચારિક વિનય, સાધુઓને કર્તવ્ય તરીકે જિનેશ્વર ભગવંતોએ ફરમાવેલ છે. પંચાશક-ગાથા૨૮૧-૨૮૨-પંચવસ્તુક ગાથા-૧૨૧૯-૧૨૨૦માં કહ્યું છે કે—
जं च चउद्धा भणिओ, विणओ उवयारिओ अ जो तत्थ । सो तित्थयरे नियमा, न होउ दव्वत्थया अण्णो ॥ १ ॥
