________________
શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧
> ૧૧૧ तनो जुत्तं जेणं अणंतदुहकारणं भवे णाणं। पुब्बिं निअदुहदुहिओ पच्छा जगदुहदुही जुगवं ॥५१॥
અનંત દુઃખથી પીડાતાં જીવોને પ્રત્યક્ષ જોતાં કેવલી કેમ ખાય?' એમ જે કહ્યું તે યુક્ત નથી. જે કારણવડે કરીને કેવળજ્ઞાન જ અનંતદુઃખનું કારણ થશે. કેવળજ્ઞાન કેવી રીતે દુઃખનું કરાણ થશે? તો કહે છે કેવળજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ પહેલાના કાળમાં ક્રમભાવી એવા છેદન-ભેદન આદિથી ઉત્પન્ન થયેલી અશાતા વેદનીયના દુઃખવડે કરીને પોતાનો જીવ દુઃખી હતો. ત્યાર પછી એટલે કેવળજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ બાદ સમકાલે ચૌદ રાજલોકમાં વર્તતા પ્રાણીઓનાં જે જે દુઃખો તેના દુઃખથી દુઃખિત થયેલા (કેવલીના આત્મા) ઓને લઈને સમકાળે દુઃખી થવાનું (કારણ) નિદાન એ છે કે કેવળજ્ઞાન જ છે.
અને આમ કેવળજ્ઞાન, દુ:ખનું કારણ બને તે કોઈને સંમત નથી. કારણ કે કેવળજ્ઞાન તો અનંત આનંદનું કારણ હોવાથી. અરે! કેવલી વીતરાગ તો એક બાજુએ રહો. પણ છદ્મસ્થ વીતરાગ છે તે પણ અનંત સુખના ભાગી છે. કહેવું છે કે “જે આ લોકને વિષે કામ સુખ છે. તેવી રીતે દેવલોકને વિષે જે મહાસુખ છે. તે સુખો વીતરાગના સુખની પાસે અનંત ભાગની કલાને પણ પામતાં નથી.” વળી બીજી વાત-વીતરાગ એવા કેવલી ભગવંત, દુઃખથી પીડાતા એવા જીવને જોઈને તેની અનુકંપાવડે કરીને પોતે પણ દુઃખથી પીડાય છે. તો તેમાં કારણ શું? રાગ કે ભય? પહેલું રાગ કહેતો હોય તો સંભવિત નથી. વીતરાગપણાની હાનિનો સંભવ છે. તેવી રીતે બીજો વિકલ્પ “ભય” પણ સંભવિત નથી. કારણ કે મોહનીય કર્મને મૂળમાંથી ઉખેડી નાંખેલું હોવાથી તેની પ્રકૃતિભૂત ભયનો પણ અભાવ હોવાથી અને તેથી કરીને દિગંબરનું આરડવું તે અકિંચિત્કર છે. | ગાથાર્થ-૫૧ ||
હવે કેવલીનું સ્વરૂપ કહે છે. तम्हा मोहविमुत्तो, सकडं कम्मं फलंपि तयणुहरं।
पइपाणिं पासंतो, तं मुत्तोऽणंत-सुह णाणी॥५२॥
તે કારણથી મોહવિમુક્ત એટલે સર્વથા ક્ષીણ મોહનીયકર્મવાલા એવા કેવલજ્ઞાની દરેક પ્રાણીઓએ પોતે શુભ કે અશુભ જ્ઞાનાવરણીય કર્મ આદિ બાંધ્યા હોય છે તેનું ફલ પણ એટલેકે કર્મજન્ય વિપાક પણ તે તે કર્મના અનુસારે “કારણના અનુરૂપ કાર્ય હોય તેવા ન્યાયથી શુભ કે અશુભ ફલ મેળવે છે. તેવા પ્રકારના સ્વરૂપને જોતાં તેના વિપાકથી પોતે સ્વયં મુક્ત થયેલા હોવાથી અનંત સુખવાલા હોય છે. | ગાથાર્થ-પર
હવે અનંતી વખતે ખાધેલા એવા અન્નપાન વગેરે પદાર્થો અશુચિભાવને પામેલા જોતાં એવા કેવલી કેવી રીતે ખાય? એવા દિગંબરના બીજા વિકલ્પને દોષિત ઠરાવવા માટે કહે છે.
