________________
શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧
છે ૧૭ જે કારણ વડે કરીને આગમનો પાઠ તે વૃષભ સરખો છે. તે કારણ વડે કરીને આગમપાઠ, પ્રવૃત્તિ-નિવૃત્તિરૂપ જે વ્યવહાર છે તેને જણાવનારો થતો જ નથી. કયાં થતો નથી? જિનશાસનમાં પાઠ કેવા લક્ષણવાળો હોય? ભિન્ન અથવા અભિન્ન : આ બન્ને પ્રકારનો પણ પાઠ સમ્યગુ વ્યવહારનો પ્રવર્તક બનતો નથી. એથી કરીને “આગમને આગળ કરીને અમે પ્રવૃત્તિ કરીયે છીએ.” એમ કહેનારા બધાઓ પણ ભિન્ન ભિન્ન માર્ગને પ્રગટ કરનારા છે. કારણ કે બધાયનો અર્થભેદ છે. અર્થભેદ હોયે છતે સિદ્ધાંત ભિન્ન હોય જ.
આ વાતનો ભાવ એ છે કે-પાઠનો ભેદ હોય છતાં પણ જો અર્થનો અભેદ હોય તો નિશ્ચય કરીને વ્યવહાપ્રવૃત્તિ પણ અભિન્ન જ હોય. વસ્તુસ્થિતિ આ પ્રમાણે હોવાથી સિદ્ધાંતનો અભેદ હોય છતે અર્થનો અભેદ હોય જ એ નિદાન થયું. અને એથી જ કરીને પાઠ વડે ભિન્ન હોવા છતાં પણ અર્થથી ભેદના અભાવને ભજવાવાળા એવા પ્રકરણો પણ સૂત્રોની જેમ જ સમ્યદ્રષ્ટિઓને પ્રમાણ છે. કારણ કે સૂત્ર અને પ્રકરણ બનેના પણ વ્યવહાર ચલાવવામાં ભેદનો અભાવ હોવાથી. જો અર્થનો ભેદ થાય તો બધે ઠેકાણે ભેદ થાય જ ICOા કેવા પ્રકારનો સિદ્ધાંત હોય? તે માટે કહે છે.
सुत्तत्थोभयरूवो, सिद्धंतो सुअहराण निअमेण।
सुत्तं . पुण संकेइअनिनायपयणामयं सुमयं ॥१॥
શ્રુતધરોને એટલે બહુશ્રુતોને નિશ્ચય કરીને કેવલ સૂત્રપાઠરૂપ સિદ્ધાંત હોતો નથી. પરંતુ સૂત્ર-અર્થ અને તદુભયરૂપ હોય છે. જેથી કરીને સૂત્ર જે છે તે સંકેત કરેલા શબ્દોની રચનારૂપ છે.
અમુક શબ્દો વડે કરીને અમુક કહેવું” તે રૂપ જે સાંકેતિક શબ્દો તેની જે ગદ્યબદ્ધ-પદ્યબદ્ધ છે રચના તેના સ્વરૂપ હોવાનું અતિશયે કરીને માન્ય છે. પહેલાં અર્થની સાથે શબ્દોના સંકેતને જાણીને પછી સૂત્રની રચના થાય છે. તે પ્રમાણે કરીને જે શબ્દ સંકેત કરેલો હોય તે સાંકેતિક શબ્દને જણાવનાર સૂત્રને સ્વીકારવું જોઈએ / ગાથાર્થ-૮૧ || હવે સંત કેટલા પ્રકારનો?
संकेओ पुण दुविहो अणाइसिद्धो अ धुत्तमुत्तो । पढमो जिणिंद भणिओ, बीओ भणिओ कुवखेहिं॥२॥
સંકેત બે પ્રકારનો હોય છે. એક સંકેત અનાદિસિદ્ધિ અને બીજો ધૂતારાએ કહેલો. તેમાંનો પહેલો સંકેત જિનેશ્વર ભગવંતે કહેલો છે અને બીજો સંકેત કુપાલિકોએ કહેલો છે | ગાથાર્થ-૮૨ છે. આ વાતપર દ્રષ્ટાંત આપે છે.
जह पक्खिअंपि सद्दो चउदसिसंकेइओ जिणिंदुत्तो। पुण्णिमतिहिसंकेओ, निम्मवियो कुमयवग्गेण ॥३॥
પ્ર. ૫. ૮
