________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www. kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
रसगङ्गाधरः।
७९
यथा वा-- 'निरुद्वय यान्ती तरसा कपोती. कूजत्कपोतस्य पुरो ददाने ।
मयि स्मिता वदनारविन्दं सा मन्दमन्दं नमयांबभूव ॥' पूर्वत्र त्रास इवात्रापि हर्षों लेशतया सन्नपि वीडाया अनुगुण एव । प्रियकर्तृकं कपोतस्याग्रे कपोत्याः समर्पणं विभावः । वदननमनमनुभावः ।
भयवियोगादिप्रयोज्या वस्तुतत्त्वानवधारिणी चित्तवृत्तिर्मोहः । 'अवस्थान्तरशबलिता सा तथा' इति तु नव्याः । उदाहरणम्'विरहेण विकलहृदया विलपन्ती दयित दयितेति ।
आगतमपि तं सविधे परिचयहीनेव वीक्षते बाला ॥' अत्र कान्तवियोगो विभावः । इन्द्रियवैकल्यं लज्जाद्यभावश्चानुभावः । यथा वा'शुण्डादण्डं कुण्डलीकृत्य कूले कल्लोलिन्याः किंचिदाकुञ्चिताक्षः । नैवाकर्षत्यम्बु नैवाम्बुजालिं कान्तापेतः कृत्यशून्यो गजेन्द्रः ॥ लोभशोकभयादिजनितोपप्लव निवारणकारणीभूतश्चित्तवृत्तिविशेषो धृतिः। उदाहरणम्'संतापयामि हृदयं धावं धावं धरातले किमहम् ।
अस्ति मम शिरास सततं नन्दकुमारः प्रभुः परमः ॥' अत्र विवेकश्रुतसंपत्त्यादिर्विभावः । चापलाद्युपशमोऽनुभावः । ननु चोंत्तरार्धे चिन्ता नास्तीति वस्तुनोऽभिव्यक्तेः कथमस्य धृतिभावध्वनित्वमिति चेत्, तस्य धृत्युपंयोगितयैवाभिव्यक्तेः ।
ब्दार्थमाह-सदनेति । तरसा शीघ्रम् । स्मितेनामिव नमयांबभूव नमांचकार । अम्बुजालि कमलपतिम् । जनितश्चासावुपप्लवश्च । उपद्रवश्चेत्यर्थः । धावं धावं धावित्वा धावित्वा । कथमिति । वस्तुध्वनित्वस्यैवौचित्यादिति भावः । तस्य चिन्ता.
For Private And Personal Use Only
