Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सुदशिंनी टीका अ०२ सू० २ सत्यस्वरूपनिरूपणम्
सत्यम् - यथा गिरिगततृणादेर्दहनेऽपि घटगत - जलस्य गलनेऽपि गिरिर्दयते घटो गलतीति व्यवहारो भवति ॥ ७ ॥ भावसत्यम्-यस्मिन् वस्तुनि यस्य धर्मस्याधिक्यम् , तदपेक्षया सत्यम्-भावसत्यम् , यथा व्यवहार-पञ्चवर्णसंभवेऽपि वकः शुक्लः शुको हरित इत्यादि।।८॥ योगसत्यम्-योगेन वस्तुसंयोगेन सत्यं-योगसत्यम् यथा-छत्रयोगाच्छत्री दण्डयोगाद् दण्डीति ॥ ९॥ औपम्यसत्यम्-उपमा सत्यम्-यथा-चन्द्रवन्मुखम् , समुद्रवत्तडाग इत्यादि ॥ १० ॥ इति । तथा 'चोद. कहते हैं जैसे मध्यमा की अपेक्षा अनामिका अंगुली को इस्त्रकहना और फनिष्ठिका अंगुली की अपेक्षा दीर्घ कहना ६ । नैगम आदि नयों की प्रधानता से जो वचन बोला जाता है उसे व्यवहार सत्य कहते हैं, जैसे पर्वत के ऊपर की घास आदि के जलने पर ऐसा कहना कि पर्वतजल रहा है, घटसे जल के निकलने पर ऐसा कहना कि घड़ां गल रहा है, यह सब व्यवहार सत्य है, क्यों कि व्यवहार में ऐसे वचनों को सत्य माना गया, है ७ । जिस वस्तु में जिस धर्म की अधिकता हो उसको लेकर जो वचन कहा जाय वह भावसत्य है, जैसे पांचों वर्णो की संभवता होने पर भी बगले को शुक्ल कहना, तोते को हरा कहना। वस्तु के संयोग से जो वचन बोला जाता है वह योगसत्य है, जैसे छत्ता के संबंध से पुरुष को छत्री कहना, दण्ड के संबंध से दण्डी कहना ९। दूसरे प्रसिद्ध सदृश पदार्थ को उपमा कहते हैं, इसके आश्रय से जो वचन बोला जाता है वह उपभासत्य है, जैसे चन्द्र के समान मुख, समुद्र के समान तडाग होता है, ऐसा वचन कहना। (चोदस पुब्बीहिं અનામિકા આંગળીને નાની કહેવી અને ટચલી આંગળીની અપેક્ષાએ તેને માટી કહેવી. (૭) નૈગમ આદિ નાની પ્રધાનતાથી જે વચન બોલવામાં આવે છે તે વચનને વ્યવહાર સત્ય કહે છે. જેમ કે પર્વત ઉપરનાં ઘાસ આદિને આગ લાગે તે પર્વત સળગી રહ્યો છે તેમ કહેવું, ઘડામાંથી પાણી ટપકતું હોય તે ઘડે ટપકે છે તેમ કહેવું, એ બધાં વ્યવહાર સત્ય ઉદાહરણ છે, કારણ કે વ્યવહારમાં એવાં વચનોને સત્ય માનવામાં આવે છે. (૮) જે વસ્તુમાં જે ધર્મની વિશેષતા હોય તેને લઈને જે વચન કહેવાય તે ભાવ સત્ય છે જેમ કે પાંચે વર્ણોની સંભવિતતા હોવા છતાં પણ બગલાને સફેદ કહેવા, પિપટને લીલા કહેવા તે ભાવ સત્ય છે. (૯) વસ્તુના સંયોગથી જે વચન બોલાય છે તે ચગસત્ય છે જેમકે છત્રીના સંબંધથી પુરુષને છત્રી કહેવું, દંડના સંબંધથી દંડી કહેવું ૧૦) બીજા પ્રસિદ્ધ સદશ પદાર્થને ઉપમા કહે છે, તેને આશ્રય લઈને જે વચન બોલાય છે તે ઉપમ સત્ય છે. જેમ કે ચન્દ્રમાના સમાન મુખ, समुद्रनायु ता य छ, सेवा पयन ४ा ते उपभा सत्य छे “ चोहस
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020574 |
| Book Title | Prashnavyakaran Sutram |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kanhaiyalalji Maharaj |
| Publisher | Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1962 |
| Total Pages | 1002 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 19 MB |