Charak Samhita Part 03

SR No.: 020147
Original Sutra Author: N/A
Author: Muni Charak, Narendranath Sengupte, Balaichandra Sengupte
Publisher: Ranglal Mitra
Total Pages: 1601
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 38 MB

Page 988

२३श अध्यायः
चिकित्सितस्थानम्। ३२१७ वारिविप्रहताः क्षोणा भोता नकुलनिजिताः। मुक्तत्वचो वृद्धबालाः सर्पा मन्द विषाः स्मृताः॥४१॥ सर्चदेहाश्रितं क्रोधाद् विषं सो विमुञ्चति।। तदेवाहारहेतोर्वा भयाद् वा न प्रमुञ्चति ॥ ४२ ॥ . प्रायो वातोल्बणविषा उचिङ्गिाः सवृश्चिकाः। वातपित्तोल्बणाः कोटाः श्लैष्मिकाः कणभादयः॥ यस्य यस्य तु दोषस्य लिङ्गाधिक्यं प्रतयेत् । तस्य तस्यौषधैः कुर्यात् विपरीतगुणैः क्रियाम् ॥४३॥ हृत्पीडो निलः स्तम्भः सिरायामोऽस्थिपर्खरुक। घूर्णनोद्वष्टनं गात्रे श्यावता वातिके विषे ॥ संज्ञानाशोष्णनिश्वासौ हृदाहः कटुकास्यता।
दंशावदरणं शोथा रक्तपित्तश्च पैत्तिके॥ प्राणाल्पमल्पबलं तदा न वर्द्धते। वारीत्यादि। वारिबाहुल्येन महताः सर्पाः क्षीणा व्याध्यनाहारादिना क्षीणा भीता विरोधिपक्षिदावान्यादिभ्यो भीता नकुलनिर्जिता एवं मुक्तखचो मुक्तनिम्मोकास्तथा वृद्धा बालाश्च सपाः मन्दविषाः स्मृताः॥४१॥ __ गङ्गाधरः-सव्वेत्यादि। शुक्रवत् सर्चदेहगतं विषं सर्पः क्रोधाद दंष्ट्राखागतं विमुञ्चति। तदेव विषमाहारहेतोने मुञ्चति भयाद वा न मुश्चति ॥४२॥ __ गङ्गाधरः-माय इत्यादि। उच्चिडिङ्गा वृश्चिकाच पायो वातोल्बणविषाः । कीटास्तु वातपित्तोल्बणाः। कणभादयः श्लैष्मिकाः। तेषां चिकित्सामाहयस्येत्यादि। यस्य यस्य सर्पादेर्य दोषस्य लिङ्गाधिक्यं प्रतकयेत्, तस्य तस्य दोषस्य विपरीतगुणैरौषधैः क्रियां कुर्यात् ॥४३॥
गङ्गाधरः तेषां वातादिविषलिङ्गमाह-हदित्यादि। वातिके वातोल्षणविषोच्चडिङ्गादिविष हृत्पीड़ादि लिङ्गम् । संक्षे त्यादि । पैत्तिके वातपित्तोल्बणप्रकृतिः शरहतुस्तु काल इति ज्ञेयम् । अल्पमन्यथेति भीतत्वादिविपर्यये अल्पं विषं भवति । वारीत्यादौ मन्दविषत्वमाह। प्रागुक्तं 'सर्वदेहाश्रितं क्रोधाद' इति सर्वदेहाश्रितमपि दंष्ट्रिष्वेव विषं विशेषेण ज्ञेयम् ॥ ४१ । ४२॥ चक्रपाणिः-विषचिकित्सार्थ वातोल्बणत्वादिभेदमाह-वातोल्बणेत्यादि। विपरीतयुगै