Charak Samhita Part 03

SR No.: 020147
Original Sutra Author: N/A
Author: Muni Charak, Narendranath Sengupte, Balaichandra Sengupte
Publisher: Ranglal Mitra
Total Pages: 1601
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 38 MB

Page 980

३२०६
२३श अध्यायः चिकित्सितस्थानम्।
दर्वीकरकृतो दंशः सूक्ष्मदंष्ट्रापदोऽसितः। निरुद्धरक्तः कूर्माभो वातव्याधिकरो मतः॥ पृथर्पितः सशोफश्च दंशो मण्डलिभिः कृतः। पोताभः पीतरक्तश्च पित्तरक्तविकारकृत् ॥ राजिमद्भिः कृतो दंशः पिच्छिलः स्थिरशोफकृत् । स्निग्धः पाण्डुश्च सान्द्रासक श्लेष्मव्याधिसमीरणः ॥ ३५॥ वृत्तभोगो महाकायः श्वसन् ® ऊद्धेक्षणः पुमान् । समाङ्गः शिरसा स्थूलः स्त्रीत्वतः स्याद् विपर्य्ययात् ॥ क्लीवः स्रस्तस्त्वधोदृष्टिः खरहीनः प्रकम्पते।
स्त्रिया दष्टो विपर्यस्तरेभिः पंसा नरो मतः॥ कटु-रूक्षं वातकोपनम्, मण्डलिनां विषमम्लोष्णं पित्तकोपनम्, राजिमता विर्ष स्वादु-शीतलं श्लेष्मकोपनमिति ॥३४॥
गङ्गाधरः-तेषां दंशलक्षणान्याह-दर्तीकराणां दंष्ट्रापदो दंष्ट्राचिह्नमसितः निरुद्धरक्तश्च कूभि ऊद्ध मध्यदेशः वातव्याधिकरः। मण्डलिभिः कृतो दंशः पृथरूपेणार्पितः सशोफश्च पीताभः पीतरक्तवर्ण: पित्तरक्तविकारकृत् । राजिमद्भिः सर्पः कृतो दंशः पिच्छिलः स्थिरशोफत् स्निग्धश्च पाण्डुश्च सान्द्रासक्च श्लेष्मरोगसमीरणकृत् ॥३५॥ __गङ्गाधरः-वृत्तेत्यादि। यः सपो वृत्तभोगः सुदृश्यफणः महाकायश्च श्वसन् भवत्यर्द्ध क्षणः समाजः शिरसा स्थलः स्थलमस्तकः स पुमान् सपो शेयः। अतो विपय्येयात् असम्यगवृत्तभोगा अमहाकायाऽधोदर्शना अल्पं श्वसन्ती न च समाङ्गी अस्थूलमूर्द्धा च स्त्रीसी स्यात्। अत आभ्यां विपर्ययात् क्लीवः सर्पः। एषां मध्ये स्त्रिया दष्टो नरः सस्तो भ्रष्टगतिः स्वरहीनोऽधोदृष्टिः प्रकम्पते । मथा आतपे कटुकत्वं तद्वदिहापि, किंवा अव्यक्तदशायामेव अम्लकटुकादीनामधिकत्वं ज्ञेयम् । पृथ्वर्पित इति अवगाढ़दंष्ट्रापितः ॥ ३४ ॥ ३५॥
चक्रपाणिः-वृत्तभोगीत्यादिना सर्पाणां तीव्रविषज्ञानार्थं पुनर्भेदमाह। तत्कृतचिकित्साभेद इहानुकोऽपि तन्त्रान्तरे ज्ञेयः। तथाहि 'सावित्रे पच्यते रातो स्त्रियस्तीप्रविषाः सदा'। तथा 'नोदष्टो भिषजा कार्यः सूपचारस्त्वनारभे' इति। क्लीवो नपुसकः। स्वरहीन इत्यादि।
* सर्पन इति पाठान्तरम् ।