Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२६३८
चरक संहिता |
[ कुष्ठचिकित्सितम्
रक्तं श्यावं सदाहार्त्ति शतारुः स्याद बहुत्रणम् । सकराडू पिकाश्यावा बहुखावा विचर्चिका ॥ १४ ॥ इत्येकादश क्षुद्रकुष्ठानि । वातेऽधिकतरे कुष्ठं कापालं मण्डलं कफे । पित्ते त्वौडुम्बरं विद्यात् काकरणन्तु त्रिदोषजम् ॥ १५ ॥ वातपित्ते श्लेष्मपित्ते वातश्लेप्मणि चाधिके ।
ऋष्यजिह्न' पुण्डरीकं सिध्मकुष्ठञ्च जायते ॥ १६ ॥ पित्तकफाधिकेति न विरोधः । स्फोटा इत्यादि । तनुखश्यावारुणस्फोटो विस्फोटः । कुष्ठमिदमपि पित्तश्लेष्माधिकम् । सुश्रुते नायमुक्त एषोऽपि पित्तकफाधिक्ये वक्ष्यते । रक्तं श्यावमित्यादि । सदाहात्ति रक्तश्याववर्ण बहुवर्ण शतारुः, कुष्ठमिदञ्च पित्तकफाधिकं वक्ष्यते । सुश्रुते नेत्रं पठितम् । महाकुष्ठविसर्प परिसर्पवसेति चत्वारि चान्यानि पठित्वैकादश क्षुद्रकुष्ठानि व्याख्यातानि । तद् यथा । त्वकोच भेदस्वपनाङ्गसादाः कुष्ठे महत्पूर्व्वयुते भवन्ति । विसवत् सर्पति सर्व्वतो यस्त्वग्रक्तमांसान्यभिभूय शीघ्रम् । मूर्च्छाबिदाहारतितोदपाकान् कृत्वा विसर्पः स भवेद् विकारः । शनैः शरीरे पिड़काः स्रवन्त्यः सर्पन्ति यास्तं परिसर्पमाहुः । कण्डून्विता या पिड़का शरीरे संस्रावहीना चकसोच्यते सेति । तान्यनुक्तान्यपि न विरुध्यन्ते । निदानस्थाने हुक्तं सप्तविधमष्टादशविधमपरिसङ्घा यविधञ्चेति । सकण्डित्यादि । विचचिचका कफमाया । विचर्चिकेति वक्ष्यते । सुश्रुते शेषाणि पित्तम वाणीत्युक्तया पित्तजा विचर्चिका शेया । राज्योऽतिकण्टुर्त्तिरुजः सुरुक्षा भवन्ति गात्रेषु विचर्चिकायाम् । कण्डूमती दाहरुजोपपन्ना विपादिका पादगतेयमेवेति । अल्पस्वावातिका दुर्त्तिरुजान्वितराजिमती विचर्चिका पित्तेन सस्रावा सक या पिकारूपा तु विचर्चिका श्लेष्मप्रायेति न विरोधः ॥ १४ ॥
1
?
I
गङ्गाधरः- अष्टादश कुष्ठलक्षणान्युक्त्वा आश्रयदोषमाह - वातेऽधिकतरे इत्यादि । स्पष्टार्थम् ॥ १५ ॥
गङ्गाधरः - वातपित्ते इत्यादि । यथाक्रमं बातपित्तेऽधिकतरे ऋष्यजिह्वम्, इदमपित्तं पुण्डरीकम्, वातश्लेष्मणि सिध्मकुष्ठम् ॥ १६ ॥
चक्रपाणिः - चिकित्सार्थं वाताद्याधिक्यं कुष्ठष्वाह वात इत्यादि । ऋष्यजिह्वादिषु वातपित्ताधिक्यादि यथासंख्यं ज्ञेयम् ॥ १५ ॥ १६ ॥
For Private and Personal Use Only
| SR No. | 020147 |
| Book Title | Charak Samhita Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Muni Charak, Narendranath Sengupte, Balaichandra Sengupte |
| Publisher | Ranglal Mitra |
| Publication Year | |
| Total Pages | 1601 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 38 MB |