Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
रय अध्यायः] चिकित्सितस्थानम्। २४८७
वत्सकारग्वधौ पाठां षड़ ग्रन्थां कटरोहिणीम्। मूळमतिविषां निम्बं पटोलं धन्वयासकम् ॥ वचामुस्तमुशीराणि मधुकं त्रिफलां बलाम् । पाक्यं शीतकषायं वा पिबेज्ज्वरहरं नरः॥ १२२ ॥
- वत्सकादिः काथो हिमश्च । कलिगकाः पटोलस्य पत्रं कटुकरोहिणी। पटोलं शारिवा मुस्तं पाठा कटुकरोहिणी॥ निम्बः पटोलं त्रिफला मृद्वीका मुस्तवत्सको। किराततिक्तममृता चन्दनं विश्वभेषजम् ॥ गङ्गाधरः-वत्सकेत्यादिभ्यां द्वाभ्यामेको योगः पाक्यरूपेण शीतकषायेण वा। अत्र पडू ग्रन्थां श्वेतवां वचां पीतवचां मधुकं यष्टीमधु । एष काथो हिमश्च प्रकरणात् सर्वज्वरसंशमनः ॥ १२२ ॥
गङ्गाधरः-सर्वज्वराणां काथान् हिमांश्च कषायानामानां निरामाणाञ्चोक्त्वा विषमाणां ज्वराणां कपायानाह-कलिङ्गका इत्यादि। अर्द्धश्लोकेनकैककाथकषायः सततादिज्वरेषु क्रमेण देयः। कलिङ्गकादिभिस्त्रिभिद्रव्यः कृतः काथः सन्ततज्वरं शमयति पटोलादिभिः पञ्चभिव्यैः सततज्वरम्, निम्बादिभिरष्टभिद्रव्यैरन्येदुरष्कज्वरम्, किराततिक्तादिभिश्चतुर्भिद्रव्यस्तृतीयकज्वरम्,।
तु" इति ; तथा सुश्रुतेऽपि स्नेहकुड़वे कल्कपलमुक्तम् ; तदेतदल्पकल्कसाध्यत्वं स्नेहस्य स्वरसेनाष्टगुणसाध्ये स्नेहे व्यवस्थापनीयम् ; द्रव्यस्य हि ससारत्वनिःसारत्वाभ्यां फरकस्य अल्पत्वभूयस्त्वे दृष्टे ; यदुक्तं शौनकवचनमनुवदता वाग्भटेन-"स्नेहे सिध्यति शुद्धाम्बुनिकाथस्वरसैः क्रमात् । कल्कस्य योजयेदंशं चतुर्थ षष्टमष्टमम्" इति (तथा “शणस्य कोविदारस्य कर्बुदारस्य शाल्मले। कल्काढ्यत्वात् पुष्पकल्क प्रशंसन्ति चतुःपलम्" इति ; भन स्नेहप्रस्थापेक्षया चतुःपलं कल्कं स्नेहादष्टमभाग एव भवतीत्यादि विशेषवचनेन “कल्लाश्च स्नेहपादिकः" इति सामान्यवचनस्य बाधा क्वचिद्विषयविशेषे भवतीह न विरोधमावहतीति ;) भवतु, अलमतिप्रपन्चेन, सर्वथा व्यवहारानुगतमेव सर्व प्रमाणीकर्त्तव्यम् ॥ १२१ ॥
चक्रपाणिः-वत्सकारग्वधमित्यादि बलामित्यन्तेन केचिद् योगलयं केचिदेकमेव योगं वदन्ति ॥ १२२॥
For Private and Personal Use Only
| SR No. | 020147 |
| Book Title | Charak Samhita Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Muni Charak, Narendranath Sengupte, Balaichandra Sengupte |
| Publisher | Ranglal Mitra |
| Publication Year | |
| Total Pages | 1601 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 38 MB |