Charak Samhita Part 03

SR No.: 020147
Original Sutra Author: N/A
Author: Muni Charak, Narendranath Sengupte, Balaichandra Sengupte
Publisher: Ranglal Mitra
Total Pages: 1601
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 38 MB

Page 1024

२४ अध्यायः )
चिकित्सितस्थानम् ।
सव्व मदात्ययं विद्यात् त्रिदोषमधिकन्तु यम् । दोषं मदात्यये पश्येत् तमादौ प्रतिकारयेत् ॥ कफस्थानानुपूर्व्या वा क्रिया कार्य्या मदात्यये । पित्तमारुतपर्यन्तं प्रायेण हि मदात्ययः ॥ ३८ ॥ मिथ्यातिहीन पीतेन यो व्याधिरुपजायते । सम्यक्पीतेन तेनैव स मये नोपशाम्यति ॥ ३६ ॥ जीर्णाय मद्यदोषाय मद्यमेव प्रदापयेत् । प्रकाङ्क्षालाघवे जाते मदामस्मै हितं भवेत् ॥ सौवर्चलानुसंविद्धं शीतं सविसैन्धवम् ।
मातुलुङ्गा कोपेतं जलयुक्तं प्रमाणवत् ॥ ४० ॥
गङ्गाधरः- कस्मात् ? सर्व्वमित्यादि । यस्मात् सर्व्वं मदात्ययं त्रिदोष विद्यात्, तत्र मदात्ययेऽधिकन्तु यं दोषं पश्येत् तं दोषमादौ प्रतिकारयेत् । अथवा कफस्थानानुपूर्व्या पित्तमारुतपर्यन्तं मदात्यये क्रिया कार्य्या | हि यस्मात् प्रायेण मदात्ययः पित्तमारुतपर्यन्तं स्यात् ॥ ३८ ॥
गङ्गाधरः - मिथ्येत्यादि । यो मदात्ययो व्याधिर्मिध्यातिहीन योगेन पीतेन मधे नोपजायते स मदात्ययः सम्यकपीतेन तेनैव मद्येन प्रशाम्यति ।। ३९ ।। गङ्गाधरः - जीर्णेत्यादि । जीर्णान्ने न खजीर्णान्ने । किं शुद्धं मद्यमस्मै हितं स्यादित्यत आह-सौवर्चलेत्यादि । सौवर्चलादियुक्तं मद्यमस्मै हितमिति ॥ ४० ॥
कफस्थानेत्यादि । कफस्थानानुपूर्व्या चाल कफस्थानोज्ञ ततया प्रथमकफसम्बन्धात् सन्निपातज्वर इव ज्ञेयः । आदौ कफप्रबलतामेवाह । पित्तमारुतपर्य्यन्त इत्यनेन कफादित्वं लम्भयति ॥ ३७७३८ ॥
चक्रपाणिः- समपीतेन तेनैवेति यज्जातीयेन मद्येन मदात्ययो जनितस्तज्जातीयेनैव शाम्यति । यथा विषं मौलं दंष्ट्रीयेण शाम्यति तथा मद्यमपि विजातीयेन मदेपन शाम्यतीत्येके, किन्तु तेनैवेत्यक्ष मद्यजातिं परामृशति । तेनावश्यं तज्जातीयमेव मद्यं ज्ञेयम् । यतोऽनन्तरं वक्ष्यति 'यच्च यस्मै हितं भवेत्' इति । तथा 'दद्यात् सवर्ण मद्य पैष्टिकं वातशान्तये' इत्यनेन येन वा दात्यये पष्टिकयुक्तं तथा सशर्करचेत्यादि विशेषविधानं बहु करिष्यति ।
चिन्मदेन
• समपीतेनेति चक्रसम्मतः पाठः ।
४०८
३२५३