Charak Samhita Part 02

SR No.: 020146
Original Sutra Author: N/A
Author: Muni Charak, Narendranath Sengupte, Balaichandra Sengupte
Publisher: Ranglal Mitra
Total Pages: 1100
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 29 MB

Page 67

१२४४ चरक संहिता।
ज्वरनिदानम् कटीपार्श्वपृष्ठस्कन्धवाहसोरसाश्च भग्नरुग्णमृदितमथितटितावपीड़ितावनुन्नत्वमिव, हन्वोश्चाप्रसिद्धिः स्वनश्च कर्णयोः शङ्खयोनिस्तोदः कषायास्यता प्रास्यवरस्यं वा मुखतालुकण्ठशोषः, पिपासा हृदयग्रहः शुष्कच्छर्दिः शुष्ककासः क्षरधूदारविनिग्रहोऽन्नरसखेदः प्रसेकारोचकाविपाकाः, विषादजभ्भाविनामवेपथुश्रमभ्रमप्रलापप्रजागरण-रोमहर्षदन्तहर्षाः तथोब्णाभिप्रायता, निदानोक्तानुपशयो विपरीतोपशयश्चेति वातज्वरलिङ्गानि स्युः ॥ ११॥१२॥ सन्धीनाश्च विश्लेषणं द्विधेव। अवोः सादोऽवसन्नता। कट्यादीनां यथाक्रमं भग्नादिवमिव वेदना कव्याः भनखमिव पाश्वंयो रुग्णवमिव पृष्ठे मृदितख मिव स्कन्धे मथितवमिव बाह्वोरुत्पाटितवमिव असयोरवपीड़ितखमिव उरसो बन्धभूतखमिव वेदना इत्यर्थः । हन्वोश्वाप्रसिद्धिरचालनखमिव । वनश्च कर्णयोः शङ्खादिध्वनिरिव । शङ्खयोलेलाटस्योभयतोभागयोनिस्तोदः निःशेषतो वेदना। कषायास्यखमास्यकषायता आस्यवैरस्यं स्वभावरसान्यथाभावः । मुखादिशोषः। पिपासा मुखादिशोपाभावेऽपि जल पातुमिच्छा। हृदयग्रहो वक्षोग्रहः। शुष्कच्छदिश्छदिवेगमात्रम् । शुष्ककासो निष्ठेवनामावे सति कासः। क्षवद्गारविनिग्रहः क्षवोद्गारयोरप्रत्तिः। अन्नरसखेदः खिद विघाते इति अन्नरसास्वादनविघातः । प्रसेको मुखस्रावः । विनामो नत. शिरस्वम् । श्रमोऽनायासश्रमः । भ्रमश्चक्रस्थितस्येव भ्रमणम् । प्रलापोऽनर्थकासम्बन्धवचनमुष्णाभिप्रायता उष्णद्रव्यकामिता। निदानोक्तानुपशय इति । उक्ता ये रुक्षलघुशीतादयो निदानखेन तैरनुपशयो दुःखानुवन्धः। विपरीतोपशयश्चेति प्रस्तावात् निदानत्वेन उक्तरूपलघुशीतादीनां विपरीता ये स्निग्धकिञ्चिदवशेषेण च्छिन्नम् ; मृदितं पाश्र्वाचमोटितम् ; अवपाटिनमेकदेशोत्पाटितम् ; भवनुन प्ररितम् ; एषाञ्च भग्नादीनां लोकत एवार्थावगतिः, यतः, लौकिकैरेव एते शब्दाः प्रसिद्धत्वेन तत्र तत्र शास्त्रैरभिधीयन्ते । हन्वोरप्रसिद्धिरिति हन्वोः स्वव्यापाराकरणम् ; आस्यस्य वैरस्थमिति भरसज्ञता ; अन्नरसखेदोऽन्नरसे मधुररसादौ खेदः सर्वरसेष्वनिच्छेत्यर्थः ; किंवा अन्नरसस्य खेटो वमनमनारसखेटः। अरुचिर्वक्ष्यमाणा व प्रविरस्यान्नस्यानभ्यवहरणा