Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
९म अभ्यायः] सूत्रस्थानम्।
४४७ श्रुते पर्यवदातत्वं बहुशो दृष्टकर्माता। दाक्ष्यं शौचमिति ज्ञ यं वैदो गुणचतुष्टयम् ॥ ५॥ बहुता तत्र योग्यत्वमनेकविधकल्पना।
सम्पच्चति चतुष्कोऽयं द्रव्याणां गुण उच्यते ॥६॥ गङ्गाधरः-ननु पादचतुष्टयं गुणवत् कारणमुक्त, भिषगादीनां पुनः के गुणा इत्याह-श्रुत इत्यादि। क्रमेण गुणानामपकर्षात् पूर्वपूर्वगुणोत्कर्षख्यापनार्थ निर्देशः। श्रुतमधीतशास्त्रं तत्र पर्यवदातवं सद्गुरूपदेशेन परि सर्वतोभावेनावदातलं बुद्धेरवेशद्यभ्रमसंशयान्यथाव्याख्यानादिरहितलम् । तथाले हि व्याध्युपशान्तये प्रत्तिः कुशला भवति । वहुशो दृष्टकम्मंता चिकित्सकसमूहानां रोगिसमूहानाञ्च चिकित्साकर्मदर्शनम् । तथावे हि क्रियापटुवं भवति । दाक्ष्यं चिकित्साक्रियानेककृतिमत्तया कुशलवं कर्म सामाञ्च । तथाले हि चिकित्सायाः प्रवर्त्तने स्फूर्तिभवति । शौचमिति शुचिभावः । अशुचिर्हि वैद्यो न मनो ज्ञायते मनसा श्रद्धाभावात् । सव्वेनैव हि श्रद्धा सिद्धिमूलमिति। अपरे च वैद्यादीनां जितहस्तखादयो गुणा अत्रानावश्यकखेन नोपदर्शिता एतावद्भिव गुणैश्चिकित्साक्रियासम्पादकखात् ॥५॥
गङ्गाधरः-द्रव्यगुणानाह-बहुतेत्यादि । बहुखमाधिक्यं द्रव्यस्य गुणः चिकित्सायामुपपादकः। स्वल्पं हि द्रव्यं भेषजाङ्गहानये भवति । तत्र योग्यत्वमिति । वत्र प्रतिकार्य व्याधौ योग्यवं याधिषु यद्रव्यमुपयोज्यं तद्रव्य नूतनखादिगुणयुक्तं कीटजग्धखादिदोषरहितञ्च । अनेकविधकल्पनेति। स्वरसकल्कचूर्णकषायादिनानाकल्पनां कत्तुं योग्य यद्रव्यमाद्रमतिशुष्कञ्चेत्यादिरूप द्रव्यस्य तूपयोगे सति स्वकार्यारम्भरूपा ; परिचारकप्रवृत्तिभैषजसंस्करणातुरपरिचादिरूपा, आतुरप्रवृत्तिवैद्योक्तानुष्ठानच्याधिस्वरूपकथनादिका ॥४॥
चक्रपाणि:-पूर्वसूत्रितवैद्यगुणान् दर्शयात-श्रुत इत्यादि। श्रुतमादौ श्रेष्ठवैद्यगुणत्वात् । एवमन्यत्रापि न्याख्येयम् । पर्यवदातत्वं विशुद्धज्ञानवत्त्वं गुरुशास्त्रसेवनादिना, शौचमहराद्वारोपकारकं, जितहस्तादयोऽपरेऽपि वैद्यगुणा अत्रैव गुणचतुथ्येऽन्तर्भावणीयाः ॥५॥
चक्रपाणि:-बहुता भेषजगुणः अल्पं हि भेषजं गुणवदप्यविद्यमानमिवासाधकत्वात्। तत्र प्रतिकर्तव्ये व्याधौ योग्यत्वं तत्र योग्यत्वं । अनेकविधकल्पना नानाप्रकारस्वरसाधपयुक्तकल्पनायोग्यत्वमित्यर्थः । यतः, प्राणिनः केचित् स्वरसद्विषः, केचित् कल्कद्विषः एवमादि ; एवं ग्याधि.
For Private and Personal Use Only
| SR No. | 020145 |
| Book Title | Charak Samhita Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Muni Charak, Narendranath Sengupte, Balaichandra Sengupte |
| Publisher | Ranglal Mitra |
| Publication Year | |
| Total Pages | 1204 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 32 MB |