Charak Samhita Part 01

SR No.: 020145
Original Sutra Author: N/A
Author: Muni Charak, Narendranath Sengupte, Balaichandra Sengupte
Publisher: Ranglal Mitra
Total Pages: 1204
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 32 MB

Page 268

२५६
चरक-संहिता। पड़ विरेचनशताश्रितोयः वोरणशालिषष्टिकेतुबालिकादर्भकुशकाशगुन्द्र कटकत्तणमूलानीति दशेमानि स्तन्यजननानि भवन्ति (१)। __पाठामहौषधसुरदारुमुस्तमूर्वागुचीवत्सकफलकिराततिक्तकटुरोहिणीसारिवा इति दशेमानिस्तन्यशोधनानि भवन्ति (२)।
जीवकर्षभक-काकालीक्षीरकाकोलीमुद्दपीमाषपओमेदावृक्षरुहाजटिलाकुलिङ्गा इतिदशेमानि शुक्रजननानि भवन्ति(३)।
कुष्ठेलबालुककटफलसमुद्रफेनकदम्बनि-सेक्षुकाण्डेक्षिनरकवसुकोशीराणीति दशेमानि शुक्रशोधनानि भवन्ति (४)।
इति चतुष्कः कपायवर्गः। अथोद्द शक्रमप्राप्तस्तन्यजननादिचतुष्ककपायवर्गमाह-वीरणेत्यादि। तत्र वीरणेत्यादिना सप्तदशदशकः स्तन्यजननकपायवर्गः। अत्र वीरणमुशीरम् , शालिहमन्तिकधान्यम्, पष्टिकं पष्टिदिनभवधान्यम्, इक्षुवालिका खाग्गड़िका, दर्भ उलुया तृणम् । कुशकाशौ स्पष्टो, गुन्द्रा गुडची, इत्कट इकड़ इति लोके। एषां मूलं,गुडूच्यास्तु नाड़मेव सम्भवात् । “अङ्ग ऽप्यनुक्ते विहितन्तु मूलम्” इति वचनाद्वीरणादीनां मूले लब्धे मूलपदम् इत्कटादीनामङ्गान्तरनिरासार्थम् । स्तन्यजननानि प्रभावात् (१) । पाठेत्यादिना स्तन्यशोधनोऽष्टादशो दशकः कषायवर्गः स्पष्टः। स्तन्यशोधनानि प्रभावात् । (२) जीवकेत्यादिना शुक्रजननानि प्रभावात, एकोनविंशः कपायवर्गः (३) । कुष्ठ त्यादिना विंशो दशकः, शुक्रशोधनकषायवर्गः। तत्र एलवालुकमैलेयं, तेजवल इति लोके। समुद्रफेनः स्वनामख्यातः। कदम्बो नीपस्तस्य निासो वेष्टकः । इक्षुः स्पष्टः । काण्डक्षुरिति लटा इति लोके । इक्षुरकः कोकिलाक्षः । वसुको वसुहट्टः वकपुष्पमिति लोके । शुक्रशोधनानि प्रभावात् (४)। इति चतुष्कः स्तन्य-शुक्रयोजनन-शोधनान्तवेन तुल्यश्रवणेन सुश्राव्यतया चतुणां स्तन्यजननादीनां कपायवर्गाणामेकपिण्डेन पुष्कलाभिधानात् चतुर्भिस्तः कपायवगो निप्पादित एकः कपायवर्ग इत्यर्थः ।
इक्षुबालिका खागारिका, दर्भ उलुयातृणं, गुन्द्रा गुलुञ्चः (१)। स्तन्यशोधनो व्यक्तः (२)। वृद्धरुहा शतावरी, वृक्षरुहापाउपक्षे वन्दारुः, जटिला उच्चटः, कुलिङ्गो उच्चटभेदः (३)। कदम्बो बहुफलः, इक्षुरकः कोकिलाक्षः, वसुको वसुहट्टकः। अत्र जतूकर्णपठित एलबालुकः कटफलस्थाने (४)।