Charak Samhita Part 01

SR No.: 020145
Original Sutra Author: N/A
Author: Muni Charak, Narendranath Sengupte, Balaichandra Sengupte
Publisher: Ranglal Mitra
Total Pages: 1204
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 32 MB

Page 1096

२७श अध्याय:
सूत्रस्थानम् ।
१०८५ गुरवस्तर्पणा वृष्याः क्षीरेचरसपूपकाः ॥ सगुड़ाः सतिलाश्चैव सक्षीरनौद्रशर्कराः । भक्ष्या वृष्याश्च वल्याश्च परन्तु गुरवः स्मृताः ॥ सस्नेहाः स्नेहसिद्धाश्च भच्या विविधलक्षणाः । गुरवस्तर्पणा वष्या हृद्या गौधृमिका मताः॥ संस्काराल्लघवः सन्ति भक्ष्या गोधूमपैष्टिकाः । धानापटपृपायास्तान् बुद्धा निदिशेत् तथा ॥ ५२ ॥ पृथुका गुरवो भृष्टान् भचयेदल्पशस्तु तान् । या वा विष्टभ्य जीर्यन्ति सरसा भिन्नवर्चसः ॥
चेद गुडान्वितम् । कणामरिचाज्ययुक्त वेसवारः स चापरः॥ तद्वै सवारगर्भास्तु भक्ष्या उक्ताश्च सुश्रुते । गुरव इत्यादि। क्षीरेक्षुरसाभ्यां मदिता समिता वा पिष्टं वान्यद्रा घृते पक्त्वा पूपाः कृताः गुरवस्तपणा वृष्याश्च भवन्ति । सगुड़ा इत्यादि। सपिता तण्डुलपिष्टं वान्यदवा गुड़तिलपिष्टक्षीरक्षौद्रशकेराभिः सह 'मेलयिता घृतं पक्त्वा कृता भक्ष्या गुरवश्च वल्याश्च वृष्याश्च स्मृताः । सस्नेहा इत्यादि। सस्नेहा घृतादिस्नेहयुक्ता एवं स्नेह सिद्धाः घृतादिषु पका विविधलक्षणा भक्ष्याः, गोधूमिका गोधूममया गुरव इत्यादिगुणाः । ते च संस्काराल्लघवश्च सन्ति गोधूमिकाः पैष्टिकाश्च भक्ष्याः। धानत्यादि। धाना भृष्टयवाः पपेटाः पूपाद्यास्ते यदद्रव्यमयाः क्रियन्ते तान् बुद्धा निद्दिशेत् ॥५२॥ ___ गङ्गाधरः-पृथुका इत्यादि। पृथुकाश्चिपिटा गुरवस्तान् भृष्टानल्पशो भक्षयेत् । याः पृथुका वा सरसा अपरिणताद्रेधान्यकृतास्ता विष्टभ्य
वेशवार इति स्मृतम्"। क्षीरप्रधानाः पूपाः श्रीरपूपाः । सगुड़ा इत्यादौ 'सक्षीराः' इति क्षीरयोगमात्रम्, न क्षीरप्रधानतेति न पौनरुक्तयम् । सस्नेहा इति पिष्टावस्थायामेव स्नेहयोगाद गुरुत्वेनोक्तानामपि भूर्यग्निसंयोगादिना संस्कारालघव इति। बुद्धा निर्दिशेदिति संस्कारगुणं तथा प्रकृतिगुणञ्च बुद्धा यथोचितं गुणं निर्दिशेत् ॥५२॥
चक्रपाणिः....पृथु काश्चिपिटाः। यावा इति यचिपिटाः, अन्ये तु गान्धारदेशप्रसिद्धान्