SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 81
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org अपलापिन् , अपलापिन् (वि० ) [ अप-लप-णिनि] छिपाने वाला मेटने वाला अपलाषिका (स्त्री० ) [ अप + लष् ण्वुल स्त्रियां टाप्] अत्यधिक प्यासा अतिभिलाषी । अपलाषिन् (वि०) [ अप+लष्+ णिनि ] प्यासा, इच्छुक, अभिलषित। अपवन (वि०) वायु विहीन, पवन शून्य प्रशान्त भाव युक्त, ० शान्त वातावरण। । अपवनं (नपुं०) उपवन, उद्यान, बगीचा अपवरकः (पुं० ) [ अप + वृ + वुन्+घञ्] वातायन, शयनागार, आभ्यन्तर कक्ष । अपवरणं (नपुं०) [ अपवृ+ ल्युट् ] आच्छादन, पर्दा, आवरण अपवर्ग: (पुं०) [ अप-वृज् घञ्] मोक्ष (सुद० ११२) १. मुक्ति अथाऽपवर्ग परिणामपण्डिते (जयो० ३ / २०), २. निःश्रेयस् मृदुनिश्रेयसेऽपवर्ग रूपे (जयो० कृ० १२/२८), ३. मोक्ष- अपवर्ग प्रतिवददिव ताभिः (जयो० १२ / १०८ ) स्वर्गापवर्गाद्यभिधानशस्य । (जयो० २ / ६ ) अपवृज्यते उच्छिद्यन्ते जाति जरामरणादयो दोषा अस्मिन्नित्यपवर्गः मोक्षः (जैन०ल०पू० ९८ ) अपवर्गः (पुं०) [ अप+वृज्+घञ्] समाप्ति, पूर्ति, पूर्णता, निष्पन्नता, उपहार, त्याग, विसर्जन । अपवर्ग-पथः (पुं०) [ अप वृज् पथ+घञ्] मोक्षमार्ग, मुक्तिपथ । नापवर्गपथि चोपयोगिनी। (जयो० २ / ८८ ) अपवर्ग- परिणाम: (पुं०) मोक्षभाव। (जयो० ३ / २०) अपवर्गप्रतिपत्तिः (स्त्री०) मोक्ष पुरुषार्थ की भावना, मुक्ति का ज्ञान। यस्यापवर्गप्रतिपत्तिमत्त्वं (जयो० १/२४) अपवर्गप्रतिपत्तिमत्त्व (वि०) मोक्ष पुरुषार्थज्ञता । (जयो०१ / २४ ) अपवर्गमयी (वि०) अपवर्ग/मुक्ति का सेवन करने वाला। अपवर्गमयी साधो । ( हित सं० ७ ) - । अपवर्जनं (नपुं०) [ अप+ वृज् + ल्युट् ] छोड़ना, त्याग, विसर्जन । अपवर्त (पुं०) [ अपवृत्ञ्] १. निकालना, दूर करना, हटाना। २. आयु स्थिति में कमी हासोऽपवर्त (त०या० २/५३) अपवर्तनं (नपुं० ) [ अप + वृत् + ल्युट् ] १. स्थानान्तरण, हटाना, त्यागना, दूर करना, वञ्चित रखना। २. अपनी प्रकृति में ही स्थिति कम करना या अन्य प्रकृति में उस स्थिति को ले जाना। अपवर्तना (स्त्री० ) [ अप + वृत्+टाप्] अपकर्षण, कुछ किया जाना । अपवाद (पुं० ) [ अप+वद्+घञ्] निन्दा भिया चैव जनापवादः । (जयो० १/६७) लोकापवाद (जयो० वृ० १/६७) ७१ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir अपशङ्क क्षीणता, कृशता बभूव यस्या उदरेऽपवादः । निन्दापरिणामोऽथवा (वीरो० ३/२३) नास्तीति वादो लोकोक्तिर्बभूव । यथायोग्य विशेषता भी अर्थ है (वीरो० ० ३ / २३) अपवादित (वि०) निन्दा करने वाला, दोषभाव लगाने वाला। निरौष्ठ्यकाव्येपवादिता तु (सुद० १/३३) अपवारित (वि०) (भूतकालिक कृदन्त ) [ अपवृक्ति] छिपा हुआ, आच्छादित । अपवाह : (पुं० ) [ अप+व्यध्+घञ्] हटाना, अलग करना, पृथक् करना। अपविघ्न (वि०) बाधा रहित, निर्विघ्न अपवित्व (वि० ) ० पवनाभाव, ०पक्षी अभाव । अपगता विनष्टा वयः पक्षिणो यत्र स अपविस्तस्याभावः अपवित्वम् अथवा न विद्यते यस्य पवनस्य निरवकाशो यत्र तस्य भावः । " (जयो० १४/४० वृ० ६८४ के नीचे ) अपविद्ध (वि० ) [ अप + व्यध् +क्त] ० त्यक्त, परित्यक्त, ०छोड़ा गया, मुक्त, ०उपेक्षित, ०अस्वीकृत, ०विहीन, ०अभाव। अपविद्या (स्त्री०) माया, ०अविद्या, ०अज्ञान, अध्यात्माभाव। ० कुविधा खोटा ज्ञान | अप वीण (वि०) वीणाशून्य । अपवेदनार्थ (वि०) निराकरणार्थ, खेदशमनार्थ, श्रमश्रान्तार्थ । (जयो० १३/८५) अपवृक्तिः (स्त्री० ) [ अप + वृज् + क्तिन्] पूर्ति, सम्पर्णता, निष्पत्ति । अपवृत्तिः (स्त्री० ) [ अप + वृत् + क्तिन्] वृत्ति रहित, ० आजीविका रहित, ०श्रम रहित, ०उपार्जन रहित, ०धनोपार्जन विहीन । नवीक्ष्यते योऽपिजनोऽपवृत्तिः । (समु० ६/८) अपवृत्तिः (स्त्री० ) [ अप + वृत्+क्तिन्] अन्त, समाप्ति, पूर्णता, निष्पन्नता। अपवृत्तिः (स्त्री०) १. जल युक्त, वारि सम्पन्न, जलवति । पतञ्जले मन्दकलेन, २. भूतलेऽपवृत्तिराप्तान्य दृश: किलामले । (जयो० १२/१३१) कवि ने 'अपवृत्ति' के दो अर्थ किए हैं- जलवति और जलपान दोनों ही श्लोक के भाव को स्पष्ट करते हैं। For Private and Personal Use Only अपवृद्धि (स्त्री०) अनन्त गुणित हानि रूप परिणाम अपव्ययः (नपुं०) अधिक खर्च, व्यर्थ व्यय निष्प्रयोजन खर्च । अपशकुनं (नपुं) अनर्थ सूचक संदेश, खोटा शकुन अपशङ्क (वि०) निःशङ्क, शङ्कारहित, आशङ्का मुक्त। |
SR No.020129
Book TitleBruhad Sanskrit Hindi Shabda Kosh Part 01
Original Sutra AuthorN/A
AuthorUdaychandra Jain
PublisherNew Bharatiya Book Corporation
Publication Year2006
Total Pages438
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationDictionary
File Size14 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy