SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 125
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra अवनत www.kobatirth.org २ / ५० ) उक्त पंक्ति में 'अवन' का अर्थ रक्षण और अनुकूल योग्य भी है। भावनाऽपि तु सदावनाय (जयो० २/७५) उक्त पंक्ति में 'अवन' का अर्थ कल्याण है। 'अवनस्य संरक्षणस्यानन्दस्य च' (जयो० वृ० २६ / २३ ) अवनत (भू० क०कु० ) [ अव-नम्+क्त] १. विनय, नम्र, नम्रीभूत २. झुका हुआ, नीचे गिरता हुआ, ३ हर्ष, संतोष, आनन्द, प्रसन्नता । ४. कामना, इच्छा, वाञ्छा। अवनति (स्त्री०) [ अवनम्+ क्तिन्] १. नमना, झुकना, सम्मान देना, प्रणाम, "कृतावनत्या अपि सम्वयोभुजः । " (जयो० १२ / १३१) कृताऽवनतिर्देहनामनं (जयो० वृ० १२/१३१) २. छिपना डूबना । अवनद्ध (वि० ) ०अवनत, ०विनत, ०विनम्रता, नम्रीभूतता; ० झुका हुआ, ० नीचे की ओर अग्रसर । अवना (पुं०) [ अवनी. पञ्] शुका, नम्र, नीचे उतारना। अवनाट (वि०) [नतं नासिकायाः, अव+नाट] चपटी नाक अवनाम (पुं० ) [ अवनम् घञ्] विनम्र झुकना, नमन। अवनावित (वि०) अवगुणी, विनम्रता रहित। गताऽऽर्यिकात्वं , गुणिसम्प्रयोगतः गुणी भवेदेव जनोऽवनावितः। (समु० ४/१६) अवनावह (वि०) आसक्त लीन (सुद० ३/१७) अवनाविह (वि०) कितने ही कोई भी चेष्टा स्त्रियां काचिद चिन्तनीयाऽवनाविहान्यो निजगौ महीयान् (सुद० ८/३) अवनाहः (पुं० ) [ अव+नह्+घञ्] बांधना, कसना, जकड़ना, दृढ़ करना, फेंट लगाना । अवनिः (स्त्री० ) [ अव् + अनि] १. भूमि, भू, पृथ्वी, धरा, धरणी, धरती (वीरो० ३/१) २. आकृति ३. सरिता, सरि। अवनिकूर्चन् (वि०) पृथ्वी खनन करने वाला । अवनेः पृथिव्याः कूर्बनलः क्षोदनतः (जयो० २/१५८) अवनितल (पुं०) भू-भाग (जयो० ६/३०) } अवनिनाथ (पुं०) राजा नृप भूस्वामी अवनिप (पुं०) राजा, अधिपति, स्वामी। अवनिपति: (पुं०) राजा, नृप, भूपति परमपरमवनिपतिं यान्ती । (जयो० ६/८४) अवनिश (पुं०) नरपतिप्रधान (जयो० २८/८७) अवनिपाल (पुं०) राजा, नृप, पृथ्वीपाल (वीरो० ३/१) 'निःशेषनम्नावनिपालमौलि' अवनिभाज: (पुं०) पृथ्वी मण्डल, भूपात्र, भूनिवासी। (जयो० ६/१५) नास्य समोऽवनिभाजाम् (सुद० १/३८) अवनिमण्डनं (नपुं०) भूभूषण, पृथ्वीकरण, भूशोभा । 'अवनिमण्डन नः सुतरां (जयो० ९/१६ ) ११५ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir अवबुद्ध अवनिमण्डल (नपुं०) पृथ्वीमण्डल भूभाग अवनिमहेश्वरी (स्त्री०) भूराज्ञि, पटरानी, महारानी । श्राद्धे यथावनिमहेश्वरि ! विप्रजात (जयो० १८/१५) अवनियोगिन् (वि०) पृथ्वी का योगी राजा । अवनियोगीवन्द्यो न नियोगिवन्द्य इत्यर्थः । अवशब्दस्याभावार्थकत्वात् अवगुणवत्। " अवनेर्योगिनो भूमिपतयः । " (जयो० वृ० १/१२) अवनिरुहः (पुं०) वृक्ष। अवनीश्वरि (स्त्री०) पृथ्वीवरि ! महारानी । पृथ्वीश्वरी, महाराज्ञि । कपिलाऽऽहावनीश्वरीम् (सुद० पृ० ८४) हेऽवनीश्वरि सम्वच्मि । (सुद० ८५) अवनीश्वरी देखो अवनीश्वरि । " अवन्ति ( स्त्री० ) [ अव्+क्षिच्+ ङीप्] अवन्ती नगरी उज्जयिनी नगरी क्षिप्रा / क्षिप्रा नदी के तट पर स्थित नगरी (दयो० १०९) 3 अवन्ती (स्त्री०) उज्जायिनी, अर्वोतका अवन्तीप्रदेशः (पुं०) अवन्ती प्रान्त (दयो० पृ० ९) अवन्ध्य (वि०) १. फलवती, फलदायी २. उपजाऊ, उर्वर उन्नत भू रदच्छदाभोगमिषादवन्ध्या (जयो० ११/५४) अवन्ध्या फलवती सती समुदेति (जयो० वृ० ११/५४) अवपतनं (नपुं० ) [ अव+पत् + ल्युट् ] अध: पतन, निम्नपतन, नीचे गिरना । अवपाक (वि०) [ अवकृष्टः पाको यस्य) अतिपाक, अधिक पकाया गया। अवपातनं (नपुं० ) [ अव+पत् णिच् + ल्युट् ] गिराना, फेंकना, ठुकराना। अवपात्र (वि०) अमान्य पात्र, निम्न पात्र । अवपात्रित (वि० ) [ अवपात्र + णिच्+क्त] बहिस्कृत, जाति से बाहर किया गया। अवपीडः (पुं० ) [ अव+पीड् + णिच्+घञ् ] दबाना, पीड़ित करना। अवपीडनं (नपुं०) [ अव+पीड्+ णिच् + ल्युट् ] दबाना, आघात, पीड़न For Private and Personal Use Only अवबुधू (अक० ) जागना, सचेत होना, प्रबुद्ध होना, समझना, जानना। (वोरो० ७/४) 'अवबुध्य मुमोचासाविह' (जयो० ६/४७) अवबुध्य जनुर्जिनेशिनः पुनरुत्याय ततः क्षणादिनः । (वीरो० ७/३) " अवधिं प्रति यत्नवान भूवबोद्ध अवबन्धः (पुं० ) बन्ध, बन्धन। अवबद्ध (वि०) नियन्त्रित, बंधा हुआ। अवबुद्ध (वि०) ज्ञात, अवज्ञात। (वीरो० ७/४) (जयो० १२/४५)
SR No.020129
Book TitleBruhad Sanskrit Hindi Shabda Kosh Part 01
Original Sutra AuthorN/A
AuthorUdaychandra Jain
PublisherNew Bharatiya Book Corporation
Publication Year2006
Total Pages438
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationDictionary
File Size14 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy