Ashok Ane Ena Abhilekh

SR No.: 020057
Original Sutra Author: N/A
Author: Hariprasad Gangadhar Shastri
Publisher: Gujarat University
Publication Year: 1972
Total Pages: 206
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 19 MB

Page 64

અોક અને એના અભિલેખો
કુમારમહત્વના પ્રાંતિ માટે કુમારની નિમણૂક કરવામાં આવતી. તક્ષશિલા, ઉજજયિની, સુવર્ણગિરિ અને તસલીમાં કુમાર (રાજપુત્ર) કે આર્યપુત્ર (રાજપિતાના પુત્ર, રાજાના ભાઈ) નિમાયા હતા. સુરાષ્ટ્રના રાજ્યપાલ તરીકે યવનરાજ તુષાર્ફની નિમણૂક થઈ હતી.
પુરષ–“અર્થશાસ્ત્રમાં જેને “અમાત્ય” કહે છે, તેને માટે અશોકના અભિલેખમાં ‘પુરુષ’ (રાજપુરુષ) શબ્દ પ્રયોજાયો છે. સ્તંભલેખ નં. ૧માં ઉત્કૃષ્ટ, નિકૃષ્ટ અને મધ્યમ એમ ત્રણ પ્રકારના પુરુષોનો ઉલ્લેખ આવે છે.
મંત્રી મંત્રણા કરી સલાહ આપનાર પુરુષ(અમાત્ય)ને “મંત્રી’ કહેતા.
પરિષદ રાજા અને મહામાત્રો અથવા મહામાત્ર અને મહામાત્ર વચ્ચેના મતભેદની મંત્રણા પરિષદમાં અર્થાત્ મંત્રી-પરિષદમાં કરવામાં આવતી. પરિષદ યુકતોને સૂચના આપતી. પરિષદમાં રાજાના મૌખિક આદેશો તથા તાકીદનાં કામોની વિચારણા થતી ને તેને નિર્ણય રાજાને પ્રતિવેદકોએ તાત્કાલિક જણાવવો એવી અશોકે સૂચના આપેલી.૩
મહામાત્ર–કાર્યવાહક પુરુષો(અમાન્ય)માં જે જે મુખ્ય હોય તે સહુને મહામાત્ર' કહેતા. અન્યત્ર એને “મહામાત્ય” કે “પ્રધાન’ કહેતા.
કેન્દ્રીય રાજ્યતંત્રમાં જુદાં જુદાં ખાતાના વડા તરીકે પણ મહામાત્ર નિમાતા. અર્થશાસ્ત્રમાં ખાતાના વડા માટે “અધ્યક્ષ' શબ્દ પ્રયોજાયો છે, જેમ કે સુવર્ણાધ્યક્ષ, કોઠાગારાધ્યક્ષ, પાયાધ્યક્ષ, આયુધાગારાધ્યક્ષ, શુલ્કાધ્યક્ષ, સુરાધ્યક્ષ, ગણિકાધ્યક્ષ, મુદ્રાધ્યક્ષ વગેરે.
અશોકના અભિલેખમાં અમુક ખાતાંના મહામાત્રોને ઉલ્લેખ આવે છે. અભિપેકને તેર વર્ષ થયે, એણે ધર્મ-મહામાત્રોની નિયુકિત કરી. અગાઉ આ કોઈ . પ્રબંધ નહોતો. રાજ્યતંત્રમાં આ સુધારો અશોકે દાખલ કર્યો.
તે સર્વ સંપ્રદાયમાં ધર્મની સ્થાપના તથા અભિવૃદ્ધિ થાય, સર્વ વર્ણમાં ધર્મકતનું હિત-સુખ થાય, સર્વ સંપ્રદાયોમાં પરસ્પર સહિષ્ણુતા અને સદ્ભાવ ખીલે અને દરેક સંપ્રદાયના સાર(તત્ત્વ)ની વૃદ્ધિ થાય, પ્રવજિત તથા ગૃહસ્થ
૧. કલિંગને અલગ શૈલલેખ નં. ૧; ગૌણ શૈલલેખ નં. ૧ (બ્રહ્મગિરિ અને સિદ્ધપુર).
૨. રુદ્રદામાને જૂનાગઢ શૈલલેખ. ૩. શૈલલેખ નં. ૬. ૪. શૈલલેખ નં. ૫.