________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રાજ્ય અને એને વહીવટ
૪૯
પર અનેકવિધ અનુગ્રહ કરવામાં આવે, રાજકુટુંબમાં રાજા રાણીઓ, રાજકુમાર તથા રાજકુમારી બોમાં દાન તથા ધર્મની ભાવના વિકસે, અપરાત(પશ્ચિમ સરહદ)ના પ્રદેશમાં ધર્મની વૃત્તિ ખીલે અને કેદીઓને ઘટિત રાહત આપવામાં આવે એનું ધ્યાન રાખતા.
કેટલાક મહામાત્ર સ્ત્રી અધ્યક્ષ તરીકે ફરજ બજાવતા. તે ખાસ કરીને રાજાના અન્તર્યશ(અંત:પુર)નું ધ્યાન રાખે છે. સ્ત્રી-અધોમાં ગરિકાધ્યક્ષોનો પણ સમાવેશ થતો હશે. રાજકુલમાં તથા સમાજ માં જા ની નીતિ સદાચાર)નું ધોરણ જળવાઈ રહે ને તેમાં ધર્મની ભાવના ખીલતી રહે તે માટે આ સ્ત્રીઓ તરફ ખાસ ધ્યાન આપવાની જરૂર મનાતી.
એવી રીતે કેટલાક મહામાત્ર વ્રજભૂમિ અર્થાત્ ગારભૂમિનું ધ્યાન રાખતા.૨ કૌટિલ્યના ‘અર્થશાસ્ત્રમાં એને ‘વિપીતાધ્યક્ષ' કહ્યા છે. એ ગોધ્યક્ષની પણ ફરજ બજાવતા હશે.
સરહદ સંભાળતા મડામાત્ર ‘અત-મહામાત્ર’ કહેવાતા. મહામાત્રાના એવા બીજા પણ નિકા (વર્ગ) હતા.
દૂત-મૌર્યકાલમાં મગધના રાજાને આસપાસનાં વિદેશી રાજ સાથે ગાઢ સંબંધ હતો. ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યના પાટનગરમાં સીરિયાના ગ્રીક રાજા અંતિયોક( ૧લા)નો ગ્રીક એલચી મેગસ્થની રહેતો. બિંદુસારના સમયમાં સીરિયાના રાજાએ દીમાકો નામે એલચી અને મિસરના રાજા તેલેમી ૨ જાએ દાયોનિસિયો નામે એલચી મોકલેલે. અશોક મૌર્ષે યવન, કંબોજ વગેરે સરહદી પ્રાંતમાં તેમ જ સીરિયા, મિસર, મકદુનિયા, સીરિની અને ગ્રીસમાં તથા ચળ૭ પાંડવ વગેરે દક્ષિણનાં રાજ્યમાં દૂત (એલચી) મેકલેલા. ત્યાં ત્યાં આ દૂત અશોકનું ધર્માનુશાસન પ્રસારતા. અશોક એને ધર્મવિજય ગણતો ને તે માટે ગૌરવ અનુભવતો.
૧--૨. શૈલલેખ નં. ૧૨. ૩. સ્તંભલેખ ને. ૧. ૪. શૈલલેખ ને. ૧૨. 4. Raychaudhuri, op. cit., pp. 273 f. ૬. એજન, પૃ. ૨૯.
–૮. શૈલલેખ નં. ૧૩. અ૦ ૪
For Private And Personal Use Only
