________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
19
બને છોલી નાનામોટા જેવા મા૨ો લખવા હોય તે પ્રમાણે તેની ગણીને ઝીણી કે જાડી બનાવવામાં આવતી. લખનારના હાથના વળાંક અને કલમ પકડવાની ટેવ મુજબ તેના પર સીધો કે વાંકો કાપ મુકવામાં માવતો, • લેખા' ને 'વતરણ' કે 'કલમ' કે નામથી પણ ઓળખવામાં આવતું. વતરણું શબ્દ સંસ્કૃતના અવતરણ' શબ્દ પરથી ઉતરી માળ્યો હોય તેમ લાગે છે, તેનાથી લખવા માટે તરણ-પ્રારંભ થઈ શકે તે અવતરણ અથવા વતરણ કે વતરણ.
.
નાચવા હસ્તપ્રતોમાં લીટીમો દોરવા માટે જો લેખણનો ઉપયોગ કરવામાં આવે તો તેની મણનો કૂચો ળી જાય, માથી પ્રાચીન સમયમાં લીટીમો દોરવા માટે લોખંડના બનેલા 'જજવળ'નો ઉપયોગ કરવામાં આવતો. ચીપિયાની માફક બે પીખિયા વાળીને તે બનાવેલું હોવાથી તેને ગુજવળ (સેં યુગલ), જજળ અથવા જાજવળ કહેવાતું. વાળેલા પાંખિયાને લીધે ચાહી તેમાં ભરાઈ રહેતી. જાજવળને ચાહીમાં બોળી તેના વડે ત ઉપર બંને બાજુએ લીટીમો દોરવા તેમજ ચૈત્રપટોના માનમો દોરવા માટે તેનો ઉપયોગ કરવામાં માવતો. મારે મા જાજવળ' નું સ્થાન મુખ્યત્વે સ્ટીલ મને હોલ્ડરે લીધું છે.
પ્રાકાર : જેમ લીટીમો દોરવા માટે લોખંડના બનેલા જાજવળનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો તેવી જ રીતે પ્રતમાં કે ચિત્રપટ-ચૈત્રપટ વગેરેમાં ગોળ માકૃોિ દોરવા માટે લોઢાના બનેલા પ્રાકારનો ઉપયોગ કરવામાં માવતો. ને જાતની નાનીમોટી ગોળ માકૃતિમો દોરવાની હોય તે પ્રમાણે તેને નાના મોટા બાવવામાં આવતા. જાવળની જેમ પ્રકારો માગળનો ભાગ વાળેલો હોવાથી તેમાં ચાહી ાિઈ રહેતી. પ્રાચીન હસ્તલિખિત પુસ્તકોમાં કયારેક વિષયની સમાપ્તિમાં શાહીથી બનાવેલા કમળ કે અન્ય ચિત્રો કેટલા નાનાં જોવા મળે છે કે તે દોરવા માટે ઉપયોગમાં લીધેલા પ્રાકાર પણ મેટલા જ નાના હો.૧૨
૧૨. ગોરીકર હીરાચંદ મોઝા, ભારતીય પ્રાચીન લિપિમાલા, ની ચા., મુન્શીરામ મનોહરલાલ, ૧૯૫૯, પૃ.૧૫૭,
For Private and Personal Use Only
