Amar Kosh

SR No.: 020029
Original Sutra Author: N/A
Author: Narayanram Acharya
Publisher: Chaukhamba Sanskrit Bhavan
Publication Year: 2004
Total Pages: 339
Language: Hindi
Classification: Dictionary
File Size: 14 MB

Page 139

५४
अमरकोषे
समानौ मरुधन्वानौ द्वे खिलाप्रहते समे त्रिष्वथ जगती लोको विष्टपं भुवनं जगत् लोकोऽयं भारतं वर्ष शरावत्यास्तु योऽवधेः देशः प्राग्दक्षिणः प्राच्य उदीच्यः पश्चिमोत्तर: प्रत्यन्तो म्लेच्छदेशः स्यान्मध्यदेशस्तु मध्यमः आर्यावर्तः पुण्यभूमिर्मध्यं विन्ध्यहिमालयोः नीवृज्जनपदो देशविषयौ तूपवर्तनम् त्रिष्वागोष्ठान्नडप्राये नान्नडल इत्यपि कुमुद्वान् कुमुदप्राये वेतस्वान् बहुवेतसे शाद्वलः शादहरिते सजम्बाले तु पङ्किलः जलप्रायमनूपं स्यात् पुंसि कच्छस्तथाविधः
[ २. भूमिवगः
५६७
५६८
५६९
५७०
५७१
५७२
५७३
५७४
५७५
५७६
५७७
2
ऊषवान्, ऊषरः, इति २ क्षारमृद्विशिष्टस्य । द्वावप्यन्यलिङ्गौ ॥ - स्थलम्, स्थली, इति २ अकृत्रिमस्थानस्य ॥ - मरुः, धन्वा, इति २ मरुदेशस्य ॥ - खिलम्, अप्रहतम्, इति २ अकृष्टस्य क्षेत्रादेः ॥ - जगती, लोकः, विष्टपम्, भुवनम्, जगत् इति ५ भूतलस्य ॥ - अयं जम्बुद्वीपवर्ती दृश्यमानो लोकः भारतनामकं वर्षं ज्ञेयम् ॥ - शरावत्या अवधेः यः प्राग्दक्षिणः प्राक्सहितो दक्षिणो देशः स प्राच्य इति ॥ - शरावत्या अवधेयः पश्चिमोत्तरः पश्चिमसहित उत्तरो देशः स उदीच्य इति ॥—प्रत्यन्तः, म्लेच्छदेशः, इति २ शिष्टाचाररहितस्य कामरूपादेः ॥ - मध्यदेशः, मध्यमः, इति २ मध्यदेशस्य ॥ - आर्यावर्तः, पुण्यभूमिः, इति २ विन्ध्यहिमाचलयोरन्तरस्य - ॥ नीवृत्, जनपदः, इति २ जनैर्वास्यमानराष्ट्रस्य मगधादेः ॥―देशः विषयः, उपवर्तनम् इति ३ ग्रामसमुदायलक्षणस्य देशमात्रस्य ॥ - अथ गोष्ठशब्दमभिव्याप्य वक्ष्यमाणास्त्रिषु लिङ्गेषु । नद्वान्, नवल:, इति २ नडबहुले देशे ॥ - कुमुद्वान्, इति १ कुमुदप्राये ॥ - वेतखान् इति १ बहुवेतसे ॥ - शादैर्बालतृणैर्हरिते देशे शाद्वल इति ॥ —सजम्बाले कर्दमयुक्ते देशे पङ्किल इति ॥ – जलप्रायम्, अनूपम्, इति २ जलबहुलदेशस्य ॥ - अनुगता आपोऽत्र अनूपं, 'नानाद्रुमलतावीरुन्नि र्जरप्रान्तञ्चीतलैः । वनेर्व्याप्तमनूपं तत् सस्यैर्त्रीहियवादिभिः ॥' तथाविधः
,
"