Page Text
________________
दायभागः-पुत्रप्रकाराः, तेषां दायहरत्वविचारश्च
१३४७ ऋक्थादधं समादा/जिक्षेत्रिकयोस्तथा ।। . । अरिक्थभाजस्ते सर्वे बीजिनामेव ते सुताः ।। । (१) इति, तत्क्षेत्रजे जाते पश्चाच्चौरसोत्पत्तौ सत्यां
दास्ते बीजिने पिण्डं माता चेच्छल्कतो हृता । वेदितव्यम् ।
अप.११२७
अशुल्कोपनतायां च पिण्डदा वोढुरेव ते* ।। (२) यत्र बीजिन औरसोऽस्ति क्षेत्रिणोऽपि कथंचि
(१) अनियुक्तायां स्वैरिण्याम् । अरिक्थभाजः त्पश्चादौरसो जातस्तद्विषयमिदम् । अपुत्रयोस्तु द्वयोरपि
क्षेत्रिऋक्थं न लभन्ते, मातृक्षेत्रिकमातामहानां न कृत्स्नमर्थ गृह्णीयात् ।
विर.५५९ |
ऋक्थं भजन्ते इति तु प्रकाशकारः। किमविशेषेण (३) तव च मम चेत्युत्पादिताः क्षेत्रजाः पुत्रिका
पिण्डदानमित्याह- 'दास्ते बीजिने पिण्डं माता चेच्छसुताश्च, ते दूयोर्वी जिक्षेत्रिकयोः पिण्डोदके दाः, उभ
ल्कतो हृता' इति। यदि क्षेत्रिणः शुल्कं मूल्यं दत्त्वा योरनपत्यत्वे सर्व हरेयुः, सापत्यत्वे उभयतोऽधी शम् ।
बीजिना माता हृता । अशुल्कोपनतायामित्यादि युक्तम् । एवमौरसैस्तुल्यांशा भवन्ति । नाभा.१४।२२
विर.५८७-५८८ (४) अर्धाशमिति यथोचितभागोपलक्षणम् ।
(२) यदि माता शुल्केन नीता स्याद, बीजिनः
व्यप्र.४७४ | पिण्डदाः । विना शुल्केन स्वयमागतायां जातो वोढुकानीनश्च सहोढश्च गूढायां यश्च जायते।
रेव क्षेत्रिण एवेत्यस्मिन् नियोगवचनमनर्थकं स्यात् । तेषां वोढा पिता ज्ञेयस्ते च भागहराः स्मृताः।
अन्य आह-अशुल्कोपनतायां वोढुः पिण्डदा इति ... सहोढो गर्भजातः । अत्रापुत्रो यदि मातामह
वचनान्न रिक्थभाज इति। अत्रापि यतो रिक्थं ततः स्तदा तस्य पुत्रः कानीनः सहोढश्च । सपुत्रश्चेत्तदा
पिण्डमिति दुरुपपादम् । तस्मात् पणेन विना नियुक्तावोढः, उभयोरपुत्रत्वे चोभयोरिति पारिजातः। विर.५६५
नियुक्ता वा पत्युरेवापत्यार्थ न्यायेनोपनता चेद् वोढुरेअज्ञातपितृको यस्तु कानीनोऽनूढमातृकः।
वेति समांश इत्युक्त एव विशेषित इति । नाभा.१४।१९ -मातामहाय दद्यात्स पिण्डं रिक्थं हरेत च ॥ .
द्वौ सुतौ विवदेयातां द्वाभ्यां जातौ स्त्रिया धने । कानीनो वोदुः पुत्र इत्युक्तं अतिप्रसंगाद् विशे. ष्यते । कन्यायामदत्तायां यो जातश्चौर्येण, सोऽज्ञात
तयोर्यद् यस्य पित्र्यं स्यात् स तद्गृह्णीत नेतरः+।। पितृकः । दत्तायामनूढायां चौर्यग, क्षेत्रिणो नितित्वात्
धर्मार्थ वर्धिताः पुत्रास्तत्तद्गोत्रेण पुत्रवत् । ज्ञातपितक एव सः। उभयत्र गूढायां जातत्वेऽपि स
अंशपिण्ड विभागित्वं तेषु केवलमिष्यते ।। वोढुरित्युक्तः । क्षेत्रजादावपि वैलक्षण्यान्न क्षेत्रजः । इत- (वृद्धगौतमः --- 'स्वगोत्रेण कृता' इत्यादि, यच्च रस्तु मातामहाय पिण्डं दद्यात्, पुत्र इत्यर्थः। रिक्थं बृहन्मनु:-'दत्तकीतादिपुत्राणां' इत्यादि, यदपि नारदः च तस्य लभते स देवरजादिष्वनुरूपम् । नाभा.१४।१७
'धर्मार्थ वर्धिताः' इत्यादि) तान्यनाकराणि । व्यम.५३ जाता ये त्वनियुक्तायामेकेन बहुभिस्तथा।
. * मेधा.व्याख्यानं 'अनियुक्तासुतश्चैव' इति मनुवचने ५५८, व्यप्र. ४७४ 4 स ((श); दच. ३८. व्यप्रवत्. द्रष्टव्यम् । - (१) नासं.१४।१६; नास्मृ.१६।१७; व्यक.१५७;
+व्याख्यासंग्रह : 'दो तु यो विवदेयाता' इति मनुबचने (पृ. उ.२।१४।२ स्मृताः (पितुः); विर.५६५, व्यनि. उवत् १३२३) द्रष्टव्यः । व्यप्र.४७५; समु.१३७ उवत्.
(१) नासं.१४।१९ जिने (जिन:) च (तु); नास्मृ.१६। (२) नासं.१४।१७ऽनूढ (गूढ) त्स (च्च); नास्मृ.१६१८- २० नतायां च (गतायां तु) मेधा.९।१४३ च (तु); व्यक. स्तु (श्च); व्यनित व (त्ततः); व्यप्र.४७५ हाय (हस्य) त च । १५९ नासंवत् ; विर.५८७:५८८ पू. स्मृसा.७० नासंवत्. (त्ततः); समु.१३७ऽनढमातृक: (गूढमातृजः) त च (त्ततः): | (२) दा.१४८.१४९; व्यनि. सुतौ (तु यौ) र्यद् । (३) नासं.१४।१८ सुता: (स्मृताः); नास्मृ.१६।१९ स्ते | यस्य (यद्यपि) भरद्वाजः; दात.१६९; विता.३८० स तद् सवें (सर्वे स्युः); मेधा.९।१४३; व्यक.१५९; विर.५८७ | (तत् स) देवल: सेतु.८२ पि (पै); विच.६२. स्मृसा.७०, चन्द्र.१७७ जाता ये त्व (ये जातास्तु) अरि (अनृ). (३) व्यम.५३.
| SR No. | 016114 |
| Book Title | Dharmkosh Vyavaharkandam Vol 01 Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Lakshman Shastri Joshi |
| Publisher | Prajnapathshala Mandal |
| Publication Year | 1939 |
| Total Pages | 1084 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 27 MB |