Dharmkosh Vyavaharkandam Vol 01 Part 02

SR No.: 016114
Original Sutra Author: N/A
Author: Lakshman Shastri Joshi
Publisher: Prajnapathshala Mandal
Publication Year: 1939
Total Pages: 1084
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 27 MB

Page 373

क्रयविक्रयानुशयः
८८१ (५) दशाहग्रहणं परीक्षाकालस्य पूर्वोक्तस्योपक्षल- | इयन्तं कालमित्येवमाद्यन्तर्दशाहमनुशये निवर्त्यते । णम् । सर्वमेतदपरिभाषणे । परिभाषणे तु तदनुसारे. ऋत्विजां तु वरणं विवाह इव कन्यानां संविदे दशाजैव प्रतिदानतदभावादिकं मन्तव्यम् । व्यप्र.३४१ हादूर्व प्रवर्तितव्यमस्मिन् शास्त्रे सति। मेधा. स्याच्चतुर्विंशतिपणो दण्डस्तस्य व्यतिक्रमे ।
विवाहे कन्योपधिविषयेऽनुशयः पणस्य दशमे भागे दाप्यः स्यादतिपातिनि ॥ अन्यां चेद्दर्शयित्वाऽन्या वोढुः कन्या प्रदीयते । क्रीत्वा विक्रीय वा पण्यमगृह्णन्नदतस्तथा। उभे त एकशुल्केन वहेदित्यब्रवीन्मनुः ॥ पणान्द्वादश दाप्यश्च मनुष्याणां च वत्सरान् । (१) विक्रयप्रकारत्वाच्छुल्कदेयायाः कन्याया पणान्द्वादश दाप्यः स्यात्प्रतिबोधे न चेद्भवेत् ।। अस्मिन्नवधौ धर्म उच्यते । शुल्ककाले रूपवती दर्शयित्वा पशूनामप्यनाख्याने त्रिपदादर्पणं भवेत् ।। गृहीतशुल्को यस्य रूपहीनां ददाति वयोहीनां गुणहीनां
पण्यानुशयधर्मस्यान्यत्र वेतनादिष्वतिदेशः वा तस्योभेऽपि शुल्कदेनैकेन शुल्केन हर्तव्ये । कन्यायस्मिन्यस्मिन्कृते कार्ये यस्येहानुशयो भवेत् । नामेवायं धर्मः । गवाश्वादिद्रव्याणां त्वस्मिन्व्यतिक्रतमनेन विधानेन धर्म्य पथि निवेशयेत् ॥ मेऽन्यो विधिर्वक्ष्यते । _ +मेधा.
न केवलं वणि जां पण्यधर्मोऽयं दशाहिकोऽनुशयः। किं (२) प्रदीयते शुल्केनानेनेति उन्मत्तादिदोषवत्यपि तर्हि । वेतनसंविदवृद्धिप्रयोगादिप, यस्मिन् यस्मिन्निति प्रथमं दोषकथने दण्डो नास्ति नापि निवृत्तिः । एतच वीप्सयाऽशेषकार्यपरिग्रहोऽनेन विधानेन दाशाहिकेन द्रव्यान्तरेऽपि द्रष्टव्यं न्यायसाम्यात् कन्यापदस्योपलक्षण. विधिना । धर्मादनपेतो धर्म्यः पन्था मार्गः । निवेशये- त्वात् ।
. मवि. स्थापयेद्राजा । अतिदेशोऽयं कृते कार्य इति । प्रक्रान्ते (३) आर्षेयादि विवाहेषु कन्यायाः शुल्क प्राप्तमनूद्य पुनः सर्वेण सर्व निवृत्तेः । तत्र ह्यनुशयो भवेत् । स च तत्र विशेषमाह- अन्यां चेदिति ।
मच. निरूपिते स्थापिते वाऽन्तरेऽनुशयो दशाप्रतीक्षणम् । नोन्मत्ताया न कुष्टिन्या न च या स्पृष्टमैथुना ।
द्धयर्थ धनं नीतमृत्विक् च वृतो वेतनं च पूर्व दोषानभिख्याप्य प्रदाता दण्डमहति ॥ यद्दत्तं कृतसमये विरोध आरब्धस्तत्र नायं धर्म इति (१) उन्मत्तादिदोषान्कथयित्वा ददतो दण्डो केचित् । न हि कृतमकृतं भवति । एतच्च न कृतं नास्तीति प्रतिषेधद्वारेणाकथयतो दण्डमाह । न केवलं निवृत्तमुच्यते । न प्रक्रान्तम् । न ह्ययं 'आदिकर्मणि शुल्के देयाया अन्यस्या अपि ब्राह्मादिविवाहेन कः। न हि मुख्यार्थत्यागे कारणमस्ति । यत्त कृतं विवाहयिष्यमाणायाः। दत्ताऽप्यदत्ता भवति दण्डश्च । नाकृतं भवतीति कृतमपि तत्साध्यकार्यप्रतिषेधादकृत- 'प्राप्नुयाच्चौरकिल्बिषमिति जानानस्य । अजानतः षट्मेव । यथा भुक्तं वान्तमिति लौकिकेष्वपि पदार्थेषु शतं प्रकृतत्वात् । उन्मत्तायाः कुष्ठिन्या ये कुष्ठोन्मादाशास्त्रावसेयव्यवस्था । केषु शास्त्रत एव निवृत्त्यनिवृत्ती दयः या च स्पष्टमैथुना तस्याश्च यो दोषो मैथुनस्पर्शस्ताविज्ञेये । अथापि वृत्ताः पदार्थास्तथापि प्रत्याहरणं न्दोषान्पूर्व वाक्प्रदानेऽभिख्याप्य प्रकाश्यैतद्दोषा कन्येविधीयते । निष्पन्नेऽपि धनप्रयोगे स्वस्थाननीतेष्वपि त्येवमुक्त्वा ददतो नास्ति दण्ड इति पदयोजना । मेधा. रूपकेषु प्रत्यानयनं कर्तव्यमन्यतरानुशयात् । क्षयव्ययाः शास्त्रधर्मेण नीतेषु वोढव्याः । तथा च गृहीतमात्रेषु
x गोरा., मवि., स्मृच., ममु., विर., चन्द्र., मच., मासिकी वृद्धि मिच्छन्ति । यत्रैवं बन्ध एष भोक्तव्य
नन्द. एषु अतिदेशव्याख्यानं मेधावत् ।।
+ गोरा., ममु., नन्द., भाच. मेधावत् । (१) मस्मृ.८।२२३ इत्यस्योपरिष्टादेते प्रक्षिप्तश्लोकाः ।
(१) मस्मृ.८।२०४; नन्द.उद्वहेदिति पाठः. (२) मस्मृ.८।२२८ म्ये (में); व्यक.१६७ मस्मृवत्; (२) मस्मृ.८।२०५ ख. पुस्तके त्ताया (त्तया); भाच. स्मृच.२१९, विर.१९१, विचि.८८; चन्द्र.५८ तम (तद); | अभि (अवि). सेतु.१८४; समु.१०७, विव्य.४४.
१ शुल्कादेयों यत्कन्या. २णक. ३ दानेनाख्या.