Dharmkosh Vyavaharkandam Vol 01 Part 02

SR No.: 016114
Original Sutra Author: N/A
Author: Lakshman Shastri Joshi
Publisher: Prajnapathshala Mandal
Publication Year: 1939
Total Pages: 1084
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 27 MB

Page 335

वेतनानपाकर्म विष्णुः
'चौर्यादिरभिप्रेतः । न पुनर्बह्वाशित्वादिः । स्मृच.२०४ भृतकदोषसंबन्धी विधिः । स्वामिदोषसंबन्धी विधिः। भूतकविनाशे भृतकं वा तच्छिष्टं वा राजे 'भृत्यो वेतनं गृहीत्वा यदि कर्म न करोति निवेदयेत् । वेतनाद्विगुणं गृह्णीयात् ।
राजग्रहणाद्राजभृतकविषयमेतत् । सवि.३०४ भतकश्चापूर्णे काले भृतिं त्यजन् सकलमेव कौटिलीयमर्थशास्त्रम मूल्यं जह्यात् । राज्ञे च पणशतं दद्यात् । तद्दो
__ कर्मकरकल्पः पेण यद्रिनश्येत तत्स्वामिने देयम. अन्यत्र राज-। कमेकरस्य कमेसंबन्धमासन्ना विद्यः। यथादेवोपघातात् । स्वामी चेद्धृतकमपूर्ण काले संभापितं वेतनं लभेत । कर्मकालानुरूपमजह्यात् तस्य सर्वमेव मूल्यं दद्यात् । पणशतं च संभाषितवेतनम् । . राज्ञेऽन्यत्र भृतकदोषात् ।
कर्षकः सस्यानां, गोपालकः सर्पिषां, वैदेहकः तस्येति चतुर्थ्यर्थे षष्ठी। शेष इत्यनुवृत्तौ 'चतु- पण्यानामात्मना व्यवहृतानां,दशभागमसंभाषितध्यर्थे बहलं छन्दसि' इति पाणि निस्मरणात् । दोषोऽत्र वेतनो लभेत। संभाषितवेतनस्तु यथासंभाषितम।
कारुशिल्पिकुशीलवचिकित्सकवारजीवनपरि(पशुपालस्य); विचि.७४ अवशिनः (उदसत:) न्यासे
चारकादिराशाकारिकवर्गस्तु यथान्यस्तद्विधः (नाशे); सेतु.१६८ व्यक.१५६ वत् . (१) सवि.२९९.
कुर्यात् । यथा वा कुशलाः कल्पयेयुः तथा वेतनं (२) विस्मृ.५।१५२-१५६ श्वापूणे (श्वापूर्ण) मूल्यं जह्यात् । लभेत । साक्षिप्रत्ययमेव स्यात् । साक्षिणामभावे (मूल्यं दद्यात् ) (देयम् ०) राजदैवोप (दैवोप) सर्वमेव (सर्व) राज्ञे- यतः कर्म ततोऽनुयुञ्जीत ।
व भतकदोषात राजनि । अन्यत्र भृतकदोषान् ); अप. वेतनादाने दशबन्धो दण्डः, षट्पणो वा। २।१९४ यद्विनश्येत् (यन्नश्येत्) राजदैवोप (दैवोप); व्यक. अपव्ययमाने द्वादशपणो दण्डः पञ्चबन्धो वा। १५८ राशे च (राशे) तत्स्वामिने (स्वामिने) च राजेऽन्यत्र नदीवेगज्वालास्तेनव्यालोपरुद्धः सर्वस्वपुत्रभृतकदोषात (राजन्यन्यत्र भृतदोषात्); स्मृच-२०३-२०४ | दारात्मदानेनार्तस्त्रातारमाय निस्तीर्णः कुशल(भृतकश्चापूर्णे ... मूल्यं जह्यात् ०) राशे च ... दद्यात् (पणशतं
प्रदिष्टं वेतनं दद्यात् । तेन सर्वत्रार्तदानानुशया राशे दद्यात्) तद्दोषेण + (च) चेभ्दृतकमपूर्णे (चेभ्दृतं पूर्णे)
व्याख्याताः । भृतकदोषात् (भतदोषात्); विर.१६१ त्यजन्+स्वामिदोष.
लभेत पुंश्चली भोगं संगमस्योपलिङ्गनात् । विरहेण) राशे च (राशे) भतकदोषात् (दैवात् ); विचि.७६ भृति (कर्म) (तद्दोषेण यदि ...घातात् ०) सर्वमेव (सकलमेव) अतियाञ्चा तु जीयेत दौमत्याविनयेन वा ॥ पणशतं च राशेऽन्यत्र (पणशतं राजन्यत्र); सवि.३०० भति
कर्मकरकल्पमाह ----कर्मकरस्येति । कर्षकगोपाल(कर्म) राक्षे च (राशे) तदोषेण (स्वदोषेण च) तत्स्वा (स्वा) कादेः कर्मकरस्य, कर्मसंबन्धं कर्मस्वभियोगं, आसन्ना राजदैवोप (देवराजोप) ऽन्यत्र भतक (दद्यात् अन्यत्र भृत); विद्युः तदन्तिकस्था भूत्वा उपलभेरन् । यथासंभाषित व्यप्र.३२६ (भतिं०) राजदैवो (देवो) राशेऽन्यत्र (राजन्यन्यत्र); | परिभाषितप्रकारं वेतनं लभेत, कर्मकरः। असंभाषितव्यम.९३ (भति०) (तद्दो... घातात्०); विता.६४९-६५० वेतनं, कर्मकालानुरूपं कर्मणः तत्कालस्य चानुगुणं (चापूर्णे काले भति०) सकलमेव (सकल) नश्येत् (नष्टं) राज
लभेत । कारुशिल्पीत्यादि । कार्वादयः षट् प्रतीताः देवो (दैवो) चेद्भूतकम् (चेद् ) सर्वमेव (सर्व) राशेऽन्य ...
तदादिः, आशाकारिकवर्गः आशया कारिका क्रिया दोषात् (राजनि); सेतु.१७० चापूर्णे (अपूणे) भूति (कर्म)
येषां त आशाकारिकाः तेषां वर्गः, यथान्यस्तद्विधः मूल्यं जह्यात् (मूल्यं दद्यात्) सर्वमेव (स कृतमेव) च राज्ञे
तजातीयोऽपर इव कुर्यात् , कर्म । यथा वा कुशलाः (राशे); समु.१०२ (भूति०) राशे च पणशतं (पणशतं च
स दोषानविय तत्कर्मगुणविशेषज्ञाः कल्पयेयुः स्थापयेयुरेतावद्देयमिति. भृतिं (कर्म) (तद्दोषेण ... दोषात्०).
(१) सवि.३०४. (२) कौ.३।१३.