Page Text
________________
८३२
व्यवहारकाण्डम्
- दुर्भिक्षे भृतः पञ्चमो गोयुगं दत्वा मुच्यते । स्वामि- सप्तम ऋणान्मोक्षितः। स ऋणं वृद्धिं च दत्त्वा मुच्यते । प्रसादान्मोक्षो प्राणरक्षणाच्चेति सर्वेषां स्थितेऽनिच्छत्यपि अष्टमः कृतकः कृते काले पूर्णे मुच्यते । नाभा.६।३१ स्वामिनि नियोगतो मोक्षहेतव उच्यन्ते । हेतौ लिङ् । तवाहमित्युपगतो युद्धे प्राप्तः पणे जितः । यस्माद् दुर्भिक्ष उपयुक्त न कर्मणा प्रतिदिवसकृतेन प्रतिशीर्षप्रदानेन मुच्येरंस्तुल्यकर्मणा ॥ शुध्यति, प्राणा हि तेन रक्षिताः । तस्माद् गोयुगं दात- तवाहमित्युपगतादयस्त्रयो दासविशेषास्तु स्वाभिनि.' व्यम् ।
' नाभा.६।२९ वाखिलव्यापारनिर्वर्तकदासान्तरप्रदानाद्विमुच्यते । आहितोऽपि धनं दत्वा स्वामी यद्येनमुद्धरेत् ।
स्मृच.२०० अथोपगमयेदेनं सोऽपि क्रीतादनन्तरः ॥ भक्तस्योपेक्षणात् सद्यो भक्तदासः प्रमुच्यते ।
(१) आहितदासस्त्वाधात्रा स्वगृहीतऋणे प्रत्यर्पिते निग्रहाद् वडवायाश्च मुच्यते वडवाभृतः ॥ . सत्युत्तमर्णदास्याद्विमुच्यते।
स्मृच.२०० (२) अथोपगमयेदिति । यस्मिन्नाहितो दासस्तमेव
दास्याद् विमुच्यते) लव्यप (लाभ्युप); नास्मृ.८।३३, मिता. यदि ग्राहयेत्तदासौ क्रीतादनन्तरः क्रीतादवशिष्टो भवती
२।१८२, अप.२११८२ तु (च) त्प्रमु (द्विमु) कृत...मात्
(कृतलब्ध्युपरमात्); व्यक.१५१ तमु (द्विमु) व्यपग(न्युपर); त्यर्थः ।
विर.१४८ स्मृच.२००; विर.१४७ व्यकवत् ; पमा.३४६ पूर्वाधं
विर.१४८ (३) षष्ठ आधत्तो यथागृहीतं धनं दत्वा, प्रभुर्ययेनं (स्वपर्याप्तमृणं दत्वा तदृणात् स विमुच्यते); विचि.६९ व्यकमोक्षयेद् मुच्येत दास्यात् । अथ यद्येतावता कालेन वत् ; चन्द्र.४९ प्रमु (द्विमु) उत्तरार्धे (कृत कालायुपरभे कृत. नोद्धरामीति ततः प्रविष्टोऽयं भविष्यतीत्याधत्तं कालो विमुच्यते); वीमि.२.१८३; पत्र.३२१ कृतकोऽपि तं कालमतिगमयेत् । सोऽपि क्रीतधर्मा क्रीतस्य या गतिः । (कृतो दासो); व्यउ.१०२(=); व्यम.९१ व्यप्रवत् ; विता. सा तस्य ।
६३८-६३९ ऋणी दास्यात् (ऋणदासः) कोऽपि - (दासो); ऋणं तु सोदयं दत्वा ऋणी दास्यात्प्रमच्यते। बाल.२।१३४ व्यप (व्यय); सेतु.१६२ व्यकवत् ; समु. कृतकालव्यपगमात्कृतकोऽपि विमच्यते॥ १०० प्रमु (द्विमु); विच.१४७ व्यकवत् ; विव्य.३९
समुवत् , पू., बृहस्पतिः. पमा.३४५ अना (अन्ना) युगं (दयं) संभ (तद्भ); विचि.६९ (१) नासं.६।३२ युद्धे (युद्ध) शार्षप्र (पूरुष): नास्मृ. उत्तरार्थ (भक्षितं चापि यदुर्गे तन्न शुध्यति कर्मणा); सवि. ८।३४ युद्धे (ध्वज) पणे जितः (पंणाजितः) मुच्परन (मुच्यते); २९३ पृ., कात्यायनः चन्द्र.४८ उत्तराधे (भक्षितं चापि मिता.२११८२ युद्धे (युद्ध); अप.२।१८२ युद्धे (ध्वज) यदर्ग न तच्छुध्यति कर्मणा); वीमि.२।१८३ युगं (यं); मुच्येरन् (मुच्यते); व्यक.१५१ मध्येरन् (मुच्यते); स्मृच. ध्यप्र.३२१७ व्यउ.१०२, व्यम.९१ प. विता.६३८, २००%3 विर.१४७ व्यकवत् । पना.३४६, चन्द्र.४९ बाल.२१३४सेतु.१६१(-) अना (अन्ना) उत्तराधे व्यकवत् ; वीमि.२।१८३ मितावत् ; व्यप्र.३२१ मितावत् ; (मक्षितं चापि यद्वस्तु तन्न शुध्यति कर्मणा); समु. व्यउ.१०२ =); व्यम.९१ रंस्तुल्य (रन्नल्प); विता.६३८ १०. न तत् (तत्तु); विच.१४६ (-) सेतुवत् ; विव्य.२९ मितावत् ; बाल.२।१३४ मितावत् ; सेतु.१६२ युद्धे उत्तरार्धे (भक्षितस्यापि यदुर्गे तन्न शुध्यति कर्मणा). (रणे) शेषं व्यकवत् ; समु.१००, विच.१४७ सेतुवत् ;
(१) नासं.६।३० आहितोऽपि (आधत्तोऽथ); नास्मृ. विव्य.३९ (=) सेतुवत् , बृहस्पतिः.. ॥३२ सोऽपि (स वि); मिता.२।१८२ पू. अप.२।१८२, (२) नालं.६।३४; नास्मृ.८।३६ वायाश्च (वानां तु) भृतः ज्यक.१५१ पू. स्मृच.२०० पू. विर.१४७, पमा.३४५ (हृतः); मिता.२।१८२ पेक्ष (क्षेप) याश्च (यास्तु) भृतः (हृतः); पू.: विचि.६९, चन्द्र.४९ वीमि.२।१८३ पू.; न्यप्र.३२१ अप.२।१८३ (= ) पेक्ष (क्षेप) प्रमु (विमु) निय... श्च (वड. पू., न्यउ.१०२ पू.; ग्यम.९१ पू.; विता.६३८ पू. वाया निग्रहेग) भूतः (हतः); व्यक.१५१स्मृच.२०० पेक्ष बाल.२।१३४ पृ., सेतु.१६२, समु.१०० पू.; विच. (क्षप) याश्च (यास्तु); विर.१४८ भृतः (कृतः); पमा.३४५
३४६ पेक्षणात्सद्यो (क्षपणेनैव) याश्च (यास्तु) भृतः (इतः); (३) नासं.६।३१ पूर्वाधे (दत्वा तु सोदयमृणमृणी विचि.६९-७०, चन्द्र ४९ प्रमु (विमु); वीमि.२।१८३
| SR No. | 016114 |
| Book Title | Dharmkosh Vyavaharkandam Vol 01 Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Lakshman Shastri Joshi |
| Publisher | Prajnapathshala Mandal |
| Publication Year | 1939 |
| Total Pages | 1084 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 27 MB |