Dharmkosh Vyavaharkandam Vol 01 Part 02

SR No.: 016114
Original Sutra Author: N/A
Author: Lakshman Shastri Joshi
Publisher: Prajnapathshala Mandal
Publication Year: 1939
Total Pages: 1084
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 27 MB

Page 132

वृद्धिहानि मागश्वेद
मोगश्च
चितामपि
।
व्यवहारकाण्डम् बलादाधिभोगनिषेधः
। किं तु मूल्येन तोषयेत् । यावता तावद्भोगसिद्धिस्तद्देयम् । ने भोक्तव्यो बलादाधिर्भुञ्जानो वृद्धिमुत्सृजेत् ।
+मबि. मूल्येन तोषयेच्चैनमाधिस्तेनोऽन्यथा भवेत् ॥ (५) भोगप्रतिषेधं कुर्वन्तमाधातारमाक्रम्य गोप्याधि
(१) ननु च प्रागप्येतदुक्तं 'न त्वेवाधाविति'। भुञ्जानस्यात्यन्तापराधित्वादल्पभोग एव सर्ववृद्धिनाशः सत्यम् । यत्र यावत्येव वृद्धिस्तावानेव भोगः स पूर्वस्य स्यादित्यर्थः । सर्वमलनाशस्तु नास्मिन्विषये विकल्प्यते। विषयः । यत्र तु महती वृद्धिः स्वल्पोपभोगश्चेद् बला- अत्यन्ताधिकहानित्वात् । - स्मृच.१३८ दिना भुञ्जानस्य सर्वेण सर्ववृद्धिहानिः । यत्र क्षेत्र- सलाभापगतावशिष्टाध्यंशस्य मूल्येनेत्यर्थः। गवादिर्बन्धस्तद्भोगश्च न वृद्धिसंमितः । स चोप
Xस्मृच.१४० चितामपि वृद्धि न ददाति । न च धनं द्विगुणं तत्र। (६) गोप्याधिविषयं वचनमिदम् । वस्त्रालङ्कारादिकेदाचित् संमत्या यत्र भुक्ते, भुक्तैव वृद्धिनिश्चेतव्या । गोप्याधिबलान्न भोक्तव्यः । भुञ्जानो वृद्धिमुत्सृजेत्प्राङ्. यदि तु वस्त्रादि भुज्यमानं नश्येत्तत्र मल्येन तोषयेदेन- मूल्येनात्रैनं तोषयेत् । यद्वा भोगेनासारतामाधौ नीते माधातारमितरोऽपि वृद्धिं लभते । अतोऽन्यथाऽदद. सारावस्थाधिमूल्यदानेन स्वामिनं तोषयेदन्यथा बन्धकन्मल्यमाधिस्तेनो भवेत् । यजातीयमाधि भुक्तवांस्त- चौरः स्यात् ।
*ममु. दपहारे यो दण्डः स एव दाप्यः । स्तेनश्चौरः । अन्ये (७) यदा तु निषिध्यमानो बलाद् भुङ्क्ते, तदा सर्वव्याचक्षते । बलाद्भुक्ते वृद्धिहानिः । भुञ्जीत तन्मूल्यतः। वृद्धित्यागः । यदा तु वृद्धिं न त्यजति, तदा यावत् तेन एवं दापयेत् यदृणिकस्य मुल्यं, मल्यं हिरण्यं यत्र भुक्तं तावद् भोगप्रत्याकलनया मूल्येन एनमाधातारं भुज्यते । यत्र भुञ्जान उच्यते 'मा मे बन्धं विनी-। भोक्ता तोषयेत् ।
विर.२४ नशो मा भुक्थाः कतिपयैरहोमिोक्षयामि' तथा- (८) भुञ्जान एनमधमर्ण मल्येन भुक्तेन फलेन प्युच्यमानो भुङ्क्त एवेति सोऽस्य विषयः। मेधा. तोषयेत् । भुक्तं फलमधमर्णाय दद्यादित्यर्थः। नन्द. (२) मा भुव इति स्वामिवचनमवगणयन् यद्बला
अननुज्ञातभोगनिष्कृतिः । द्वन्धं च भुञ्जीत, तथा भुञ्जानो वृद्धिं नाप्नुयात् । यदि यः स्वामिनाऽननुज्ञातमाधि भुङ्क्तेऽविचक्षणः । भोगेन बन्धः क्षयं यातस्तदा अक्षतबन्धसंबन्धिमूल्येन । तेनार्धवृद्धिर्मोक्तव्या तस्य भोगस्य निष्कृतिः ॥ बन्धस्वामिनं तोषयेदन्यथा बन्धचौरः स्यात् । गोरा. (१) उक्तं 'न भोक्तव्यो बलादाधिर्भुञ्जानो वृद्धिमुत्सृजेत्'
(३) गोप्याधौ तु पृथगारब्धं मनुना 'न भोक्तव्य' इति सर्ववृद्धिहानिः इह त्वर्धवृद्धिग्रहणमुच्यते । तत्र निषिइति ।
*मिता.२।५८ द्धे भोगे बलादाधिं भुञ्जानो वृद्धिमुत्सजेदिति, सर्वा हारय(४) यदा तु वृद्धिरतिभूयसी तदा वृद्धिं गृह्णीयात्। त्येव वृद्धिम् । अन भिहितप्रतिषेधेने रहस्युपभुज्यमानभोगे
' रूपसुवर्णालङ्कारादावर्द्धवृद्धित्यागोऽनेन श्लोकेनोच्यते । * विता. मितागतम् । - (१) मस्मृ.८।१४४, मेधा.८1१५० क्तव्यो (क्तव्य) + पूर्वार्धव्याख्यानं गोरावत् । दाधिभु (दाधि भु) पू., मिता.२१५८ प.; व्यक.११२;Xसवि. स्मृचवद्भावः। व्यप्र. स्मृचगतम् । * मच. ममुगतम् । स्मृच.१३८ पू.:१४० च्चैन (देव) उत्त.; विर.२४ . (१) मस्मृ.८।१५०; अप.२१५९ र्मो (ों); व्यक.११२ चैन (द्वैन); पमा.२३७ स्मृचवत् ; स्मृचि.११७ नृप्र.२२;
अपवत् ; स्मृच.१३८; विर.२३ अपवत् ; पमा.२३७) सवि.२३१ पू.; व्यप्र.२३६ : २३८ उत्त.; व्यउ.७३ पू.;
विचि.१५ अपवत्, स्मृचि.१० यः (यत्) मो ( ) व्यम.७६ उत्त.; विता.५३८ पृ.: ५४२ उत्त.; प्रका.८६
मोग (भाग); नृप्र.२२, सवि.२३१ नार्थ (नाधि);
चन्द्र.१०वीमि.२१५९ अपवत् ; व्यप्र.२३६ अपवत् ; स्मृचवत् ; समु.७४-७५ स्मृचवत् .
विता.५३८ ननु (नमि); सेतु.१६ अपवत् ; प्रका.८६, १बन्धनं. २ कयाचिदतिमत्यात्यन्तमुक्तव. ३ एव वा यदृ. सम.७४: विव्य.२५ तमाधि (त आषिं) शेषं अपवत्.. ४ (यत्र भुज्यते०).
१ सर्व. २ धनं. ३ नभोगे + (न चाधिनश्यति.)