Dharmkosh Vyavaharkandam Vol 01 Part 02

SR No.: 016114
Original Sutra Author: N/A
Author: Lakshman Shastri Joshi
Publisher: Prajnapathshala Mandal
Publication Year: 1939
Total Pages: 1084
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 27 MB

Page 127

ऋणादानम्-वृद्धिः भरद्वाजः
लाभो वृद्धिः, यथास्थित इति वदन् निक्षेपे व्यक्त्य वृद्धथुपरमावधिः
न्यत्वादिकरणे वृद्धिर्भवतीति दर्शयति । संदिग्धे येनकेन'हिरण्यधान्यवस्त्राणां वृद्धिर्द्वित्रिचतुर्गुणा। चित् संदेहेन दातुमनुचितत्वेन स्थिते प्रातिभाव्ये ऋणिघृतस्याष्टगुणा वृद्धिस्ताम्रादीनां चतुर्गुणा ॥
द्रव्यार्पणादौ साक्षात्प्रतिभूविषयेऽपि प्रतियाचनादेः पर'तैलानां षड्गुणा वृद्धिः स्त्रीपशूनां तु संततिः । स्तादपि न वृद्धिः, यदि न स्यात्स्वयंकृतेति वदन् स्त्रीधनाचतुर्गुणा स्यात्कोशानां कार्पासस्य चतुर्गुणा ॥ दावपि कृता चेत् वृद्धिदेयैवेति दर्शयति । स्मृच.१५७ काष्ठानां चन्दनादीनां वृद्धिरष्टगुणा भवेत् ।
अनिर्दिष्टकर्तृकवचनानि एवं वृद्धिविधिः प्रोक्तो नास्ति वृद्धिस्ततः परा ।। ___ वृद्धिप्रकाराः तलक्षणानि च नँ वृद्धवृद्धिरस्तीति धर्मकारानुशासनम् । 'वृद्धवृद्धिश्चक्रवृद्धिः प्रतिमासं तु कालिका । न चान्यसंश्रिता वृद्धिरिति वृद्धेश्च कर्हि चित् ॥ इच्छाकृता कारिता स्यात्कायिका कार्यकर्मणा ॥
इत्यत्र वृद्धिसंश्रितवृद्धीनां शास्त्रनिषेधात् शास्त्रदृष्ट- एकां वृद्धिमनादेयां न दद्यान्नापि दापयेत् ।। त्वमिति । अत्र चन्दनादीनामित्यादिशब्दस्तु गन्धमात्रो
. शुक्रनीतिः पलक्षकः । ताम्रादीनामित्यादिशब्देन सुवर्णरजतव्यति
वृद्धथुपरमावधिः । अधर्म्यवृद्धिनिषेधः । रिक्तानां त्रपुसीसादीनां ग्रहणम् । कोशशब्दो धान्याना- मूलात्तु द्विगुणा वृद्धिर्गृहीता चाधमर्णिकात् ।। मुपलक्षकः। कार्पासशब्दग्रहणेन तण्डुलप्रभृतीनामुपल- तदोत्तमर्णमूलं तु दापयेन्नाधिकं ततः । क्षणम् । धान्यस्य त्रिगुणपञ्चगुणयोर्व्यवस्था पूर्वमेवोक्ता। धनिकाश्चक्रवृद्धयादिमिषतस्तु प्रजाधनम् ।।
सवि.२२९-२३० संहरन्ति ह्यतस्तेभ्यो राजा संरक्षयेत् प्रजाः॥ संवतः
पमा.२२४ क्षेपे (क्षिप्ते); दीक.३६; विचि.१० विरवत् ; वृद्धयपवादः
नृप्र.१८ प्रातिभाव्ये (प्रीतिभावे) शेषं पमावत् ; सवि.२२६; न वृद्धिः स्त्रीधने लाभे निक्षेपे च यथास्थिते । चन्द्र.४ विरवत् ; वीमि.२॥३९ विरवत् ; व्यप्र.२३३ पमा
संदिग्धे प्रातिभाव्ये च यदि न स्यात्स्वयंकृता । वत् ; विता.४८५ पमावत् ; सेतु.१४ विरवत् ; प्रका.९३, ' (१) अभा.३१; सवि.२२९ (=); समु.८०. (२) सवि. समु.८०; विव्य.२४ पमावत् . २२९ (=); समु.८० चतुर्गुणा ... शानां (कोशानां स्यात् (१) मिता.२।३७ स्मृच.१५४ तृतीयपादः, स्मृत्यपञ्चगुणा) स्ततः (रतः). (३) सवि.२२९ ( =); समु.८०
न्तरम् ; समु.७९ कायि...णा (पणपादादि कालिका) उत्त.; रानु (रस्य) न्य (प्य) रिति वृद्धे (रतिवृद्धि).
भाच.८।१५३ णा (णि). (२) मेधा.८।१५३. (४) व्यक.१११; स्मृच.१५७; विर.२० यथा (तथा); (३) शुनी.४।८१०.८१२.
आधिः गौतमः
| न भुज्यताम् । ततःपरं प्रयुक्तधने वृद्ध्या द्विगुणीभूते भोग्याधेरपि गोप्याधित्वम्
द्वैगुण्यानन्तरं तद्धनं यदि न दास्यामः तदा आधिस्तब 'भोग्याधिरपि गोप्याधिर्भवतीति । पारिभाषिक- भविष्यतीति।
सवि.२४४ त्वाम्यवहारस्य । पारिभाषिकत्वं परिभाषानिबन्धनमित्यर्थः । अथाऽयं
आधिपालनम् भोग्याधिर्दीपोत्सवकालपर्यन्तं प्रयुक्तं धनं वृद्धयर्थमुप- बन्धं यथा स्थापितं स्यात्तथैव परिपालयेत् । शुज्यताम् । तदानीं प्रयुक्तधनाप्रदाने दीपोत्सवप्रभृति
(१) स्मृच.१३७ पू. : १३८; पमा.२३१:२३२ मूलं (१) सवि.२४४.
वा तब्यतिक्रमात् (मूलं वा नाशमाप्नुयात्) उत्त., व्यास:;
हारीतः