Dharmkosh Vyavaharkandam Vol 01 Part 02

SR No.: 016114
Original Sutra Author: N/A
Author: Lakshman Shastri Joshi
Publisher: Prajnapathshala Mandal
Publication Year: 1939
Total Pages: 1084
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 27 MB

Page 103

ऋणादानम्-वृद्धिः परि वृद्धिस्थितावेव प्रयुक्तधनस्य द्वैगुण्यानतिक्रमो अशीतिभागं गृह्णीयान्मासाद्वार्धाषिकः शते ॥ नान्यत्रेत्यर्थः ।
*स्मृच.१६० (१) अशीतीति विधेय निर्देशः । वसिष्ठविहितापलद्वयं तथा दासी चतुष्टयम् ।
मित्यादिरर्थवादः । वसिष्ठो भगवान् त्रिकालज्ञो लोभादिपलाष्टकमनड्वाहोऽश्वो भूमौ तु षोडश ॥ दोषरहित इति, तां वृद्धिं गृहीतवानत एपा प्रशस्ता । स्तेयं ब्रह्मस्वविषये सुवर्णाभरणे तथा । धनं तया वृद्धिमुपैति । न च लोभदोषोऽस्ति । सृजेत् पश्चात्तत्तेन दातव्यं तस्मादेकादशाधिकम् ॥ प्रयुञ्जीत । यदा धनं (१) तदधमर्णस्य तां वृद्धिं धनप्रयोग
अयमों ब्राह्मणसंबन्धिसुवर्णव्यतिरिक्तद्रव्यापहारे। काले निर्दिशेत् । सर्वद्रव्येषु वस्त्रधान्यहिरण्यादिष्वेतदेव क्षत्रियसुवर्णापहारे च।
सवि.२३० वृद्धिपरिमाणं संख्येयपरिमेयादिषु । 'रसस्याष्टगुणा कौटिलीयमर्थशास्त्रम्
वृद्धिः' इत्यादिषु द्वैगुण्यापवाद इति वक्ष्यामः । वृद्धिपरिमाणनिझमः । वृद्धयुपरमावधिः ।
xमेधा. - संपादपणा धा मासवृद्धिः पणशतस्य । पञ्च- (२) वसिष्ठोक्तां वृद्धि धर्मत्वात् धनवृद्धिकरी वृद्धिपणा व्यावहारिकी । दशपणा कान्तारगाणाम् । जीव्युत्पादयेत् । सा कति ? अत आह अशीतिभागविंशतिपणा सामुद्राणाम् ।
मिति । शते प्रयुक्ते मासात् गतात् तस्माच्छतादशीतिभागं - ततः पर सदण्डः। वृद्धयर्थं गृह्णीयात् ।
*गोरा. श्रोतृणामेकैकं प्रत्यर्धदण्डः ।।
(३) अशीतिभाग इति वसिष्ठविहिता वृद्धिः पणराजन्ययोगक्षेमवहे तु धनिकंधारणिकयोश्च- शतात्पञ्चकाकिण्यः । एतच्च सबन्धके, स्मृत्यन्तरदर्शनात् , रित्रमवेक्षेत । धान्यवृद्धिः सस्यनिष्पत्तावुपार्धा, अनेन न त्वेवाधाविति बन्धकावताराच्च। मवि. परं मूल्यकृता वर्धेत । प्रक्षेपवृद्धिरुदयादर्धम् । (४) निष्कशते प्रयुक्ते मासस्य सपादनिष्कपरिमितां संनिधानसन्ना वार्षिकी देया ।
वृद्धिं वाधुषिकवृद्धयथै धनप्रयोक्ता गृह्णीयादित्यर्थः । चिरप्रवासः संस्तम्भप्रविष्टो वा मूल्यद्विगणं एतत्सबन्धक विषयम् ।
+स्मृच.१५५ दद्यात् । अकृत्वा वृद्धिं साधयतो वर्धयतो वा (५) मासात् मासमतीत्येत्यर्थः । भोग्याधिविषयमूल्यं वा वृद्धिमारोप्य श्रावयतो बन्धचतुगेणो मेतत् ।
विर.७ दण्डः । तुच्छश्रावणायामभूतचतुर्गुणः । तस्य 'द्विकं शतं वा गृह्णीयात्सतां धर्ममनुस्मरन् । त्रिभागमादाता दद्यात् , शेषं प्रदाता। द्विकं शतं हि गृह्णानो न भवत्यर्थकिल्बिषी । दीर्घसत्रव्याधिगुरुकुलोपरुद्धं बालमसारं वा -
____x मच. मेधागतम् । * ममु. गोरावत् । नर्णमनु वर्धेत । मुच्यमानमृणमप्रतिगृह्णतो द्वादश
+पमा., विचि., व्यप्र. स्मृचगतम् । पणो दण्डः । कारणापदेशेन निवृत्तवृद्धिकमन्यत्र
तृतीयपादः : १५५ उत्त.: १५८ (वसिष्ठविहितां वृद्धिमुत्सृजे. तिष्ठेत् ।
द्वित्तवर्धिनीम् ) पू. विर.७ पमा.२२१ मासाद् (मासि) उत्त.; मनुः
विचि.३; स्मृचि.७; नृप्र.१८स (विस) विवधि(वधि); व्यप्र. वृद्धिपरिमाणनियमः
२२७; सेतु.३; प्रका.९२ उत्त.; समु.७९ उत्त.,८० वसिष्ठविहितां वृद्धिं सृजेद्वित्तविवर्धिनीम् । | सृजेद्वित्तविव (उत्सृजेद्वित्तव) पू.: विव्य.२१.
(१) मस्मृ.८।१४१; व्यक.१०६; स्मृच.१५५ प्रथम*व्यप्र. स्मृचवत् ।
* (१) स्मृचि.९. (२) सवि.२३०; समु.८१ पूर्वार्धे
पादः; विर.८; विचि.४ उत्त.; स्मृचि.७ हि (तु); नृप्र.
पान (स्तेये ब्रह्मस्वभूतेषु सुवर्णहरणेऽथवा ). (३) कौ.३।११.
१८ उत्त.; वीमि.२।३९ उत्त.; व्यप्र.२२७ पू.; विता. (४) मस्मृ.८।१४०; मभा.१२।२६ मासाद् (मास); ४८१ पू. सेतु.४ उत्त. समु.७९ पू.; विव्य.२२ उत्त. गौमि.१२।२६ शते (शतः); ब्यक.१०६, स्मृच.१३९ १ परमे.