________________
वर्ग: ४ ]
व्याख्यासुधाख्यव्याख्यासमेतः ।
प० से०)। बाहुलडात् कयन् प्रत्ययः पृषोदरादिः (६१३१- पुष्पफलपत्रस्य बन्धनम् (५) ॥ ॥ द्वे 'पुष्पादिमूला१०९ ) ॥ ( २ ) ॥ ॥ द्वे 'नवपत्रस्य' ॥
विस्तारो विपोऽखियाम् ॥ १४ ॥
धारवृन्तस्य' ॥ आमे फले शलाः स्यात्
आम इति ॥ शलति 'शल चलनसंवरणयोः ' ( भ्वा० प० से० ) । पचाद्यच् ( ३।१।१३४ ) अटति । 'अट गतौ ' ( भ्वा० प० से० ) मृगय्वादित्वात् ( उ० १।३७ ) कुः । शलश्चासावटुश्च । तालव्यादिः । 'शटीशटितं शलाटुः' इत्यूष्मभेदात् ॥ (१) ॥6॥ एकम् अपकफलस्य' ॥ शुष्के वानम्
शुष्क इति ॥ 'फले' इत्येव ॥ वायति स्म । 'पै ओवै शोषणे (भ्वा० प० अ० ) । 'गत्यर्थकर्मक-' ( ३२४७२ ) इति कर्तरि कः 'ओदितव' (८२२४५ ) इति नत्वम् । सम्यते 'वनु याचने' (त० आ० से०) पत्र ( ३।३।१८ ) वा 'वानं शुष्कफले शुष्के सीवने गमने कटे । जलसंतवातोर्मिमुरद्वासरभेषु च' इति मः ॥ (१) ॥ एकम् 'शुष्कफलस्य' ॥
।
बिस्तेति ॥ विस्तरणम् । 'स्तृव् आच्छादने' ( स्त्रा० उ० अ०)। 'प्रथने नाश' (३४३।३३) इति भावे घन् ‘बिस्तारस्ततौ विटपे’ ॥ (१) ॥ ॥ विटान् पाति । 'पा रक्षणे' (अ० प० अ० ) । 'आतोऽनुप - ' ( ३।२।३) इति कः । बझा,-त्रिरानां पानम् । ‘पा पाने' (भ्या० प० अ० ) । '
',
( वा० ३।३।५८)। यद्वा बिरति विख्यते वा । 'विट आक्रोशे' ( वा० प० से ० ) । 'विटपविष्टप' (उ० ३।१४५) इति । यत्तु व्यते यतेऽनेन 'वट वेष्टने' (भ्वा० १० से०)। 'विटपादपक्ष' इति सूत्रमुपन्यस्तं मुकुटेन । तन्न । एतादृशसूत्रादर्शनात् । 'बिटपो न स्त्रियां स्वम्बशाखा बिधिना ॥ ( २ ) ॥२॥ द्वे 'शाखादि विस्तारस्य' । केचित्तु—उक्त मेदिनीकोषादेव पल्लवादिचतु यमेार्थमाहुः । 'शाखायां पाहले सम्बे विस्तारे बिडपो प्रयिम्' इति रभसाथ धातरोः शाखा को बिटपो मतः' इति कात्याच्च ॥ वृक्षादीनां फलं संस्यम्
I
-
1
वृक्षादीति ॥ आदिना लतागुल्मादिग्रहः । केचित्तु 'वृक्षादीनाम्' इति पूर्वेणापि संबध्नन्ति । फलति । 'फल निष्पत्ती' (भ्वा० प० से० ) । पचाद्यच् ( ३।१।१३४ ) । फलं निष्पन्नं सस्यशब्दवाच्यम् । 'फलं हेतुकृते जातीफले फलकसः त्रिफला चले शस्त्र व्युष्टिलाभयोः) ॥ ॥*॥ सस्ति | 'पस पस्ति खप्ने' (अ० प० से० ) 'माछाससिभ्यो यः' ( उ० ४।१०९ ) ॥* ॥ तालव्यादिपाठे तु 'शसु सम् (वा०प००) शस्यते तकिशसिचति ( वा० ३।११९७ ) इति यत् । - ' क्यपि ' इति मुकुटोक्तिश्चिन्या । 'वत्' ( ३।११९७ ) इत्यत्र हरीतक्यादीनामुपसंख्यानात् । षसेर्द्विदन्त्यस्य 'तकि-' ( वा० ३।११९७ ) इत्यत्राग्रहणाच्च ॥ (२) ॥* ॥ द्वे 'फलस्य' ॥
वृतं प्रसवबन्धनम् । वृन्तमिति ॥ वृणोति । इन् वरणे' (स्वा० उ० से०) बहुलकात् 'अञ्जिघृसि -' ( उ० ३।८९ ) इति कः, नुम् च । 'प्रयोतेनुंक्य' इति सूत्रं कल्पितवान् । बाहुल्यान सम् इति चिन्त्यम् । अनुस्वारं प्रति णत्वस्व ( णत्वं प्रति पत्र) असिद्धत्वात् 'वृन्तं प्रसववन्ये च घटीधारा
॥ (१) ॥ ॥ प्रसूयते 'पु प्रसवे' ( भ्वा०प० ० ) । 'ऋदोरप्' ( ३।३।५७) बध्यतेऽनेन । 'बन्ध बन्धने' ( क्या० प० से० ) करणे त्यु ( ३३१११७ ) | प्रसदस्य
अ०
१-कटपो इति पाठः ।। २--सस्य दन्त्यादि 'ग्राम्यकविकथावन्ध वनारसस्य मनोहर आर्यावर्त:' इति दमयन्तीश्लेषात् ॥
१३३
उभे त्रिषु ॥ १५ ॥
उभे इति ॥ उभे शलावाने त्रिषु ॥ स्त्रियां 'वाना' ॥*॥ क्षारको जालकं क्लीवे
क्षारक इति ॥ क्षरति । 'क्षर संचलने' ( स्वा०प० से० ) ण्वुल् (३।१।१३३) । 'क्षारको रसे। कोरके पक्ष्यादिपाशे' इति हैमः । ' क्षारकः पक्षिमत्स्यादिपिटके जालके - ऽपि च ॥ (१) ॥० ॥ जालमित्र 'इसे प्रति (५३९६ ) इति कन् । 'जालकं कोरके दम्भे कुलायानाययोरपि । न पुंसि मोचनफले स्त्रियां तु वसनान्तरे । गिरिसारजलौकायामपि द्विधाखियाम्। भटानामरमरचिताङ्गरक्षिण्यां च जालिका' ॥ ( २ ) ॥७॥ द्वे 'नवकलिकावृन्दस्य' ॥
कलिका कोरकः पुमान् ।
कलिकेति ॥ कलयति 'कल गतौ संख्याने च' (चुरादिः) । 'अच इः' (उ० ४।१३९ ) । स्वार्थे कन् ( ५।३।७५) । (१) ॥४॥ कुर्यते । 'कुर शब्दे' (तु० प० से०) 'कृन दिभ्यः संज्ञायाम् (उ० ५१३५) इति बुन्। 'फोरको कु स्यात्कक्कोलकमृणालयोः ॥ ( २ ) ॥ ॥ द्वे 'अविकसितकलिकायाः ॥
स्याहत्सकस्तु स्तबकः
स्यादिति ॥ गुध्यते 'गुध परिवेष्टने' ( दि० प० से ० ) । 'उन्दिगुधिकुषिभ्यश्च' ( उ० ३।६८ ) इति सः कित् । 'स्तबके
निम्नतु नियमा
लिङ्गोऽपि । 'कोरकोऽली कुझलेऽपि' इत्यादिमेदिन्यादिदर्शनात् । अत एव 'समुपहरन् विचकार कोरकाणि' इति माघः - इति मुकुटः ॥