Bruhad Gujarat kosha Part 2

SR No.: 016073
Original Sutra Author: N/A
Author: Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board
Publication Year: 1981
Total Pages: 1294
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 39 MB

Page 220

નરાતિ
૧૨૫૫
નર-પાન
નર-જાતિ સ્ત્રી. [સ.] પુરુષ જાતિ, પુરુષ-વર્ગ. (૨) પુરુષ કે નરપુંગવ (-પુકવ) પં. .] આખલા જેવો લેઠકો પુરુષ, પુંલિંગ બતાવનારી જાતિ, પુંલિંગ. (વ્યા.)
શુરવીર, મરદ, (૨) ઉત્તમ પુરુષ, “સુપરમેન” (વિ,ક) નરઝી સ્ત્રી, એ નામનું એક પક્ષી [વાંઢ પુરુષ. (ગાળ) નરલ ન. [સ. નર + જુએ “કૂલ.'] જેમાં નર-તત્વ છે તેનું નર પુ. લંબાઈવાળો પુરુષ. (તુચ્છકારને આશય). (૨) કુલ, jકેસરવાળું ફૂલ નરડી સ્ત્રી. [જ આ “નર' + ગુ. “ઈ' સ્ત્રી પ્રત્યય દૂબળા નરબદ વિ. સામાન્ય, સાધારણ (ભીલ) કોમની સ્ત્રી. (સંજ્ઞા)
નર-બલિ છું. [સં.] યજ્ઞમાં હોમવા કે દેવી સમક્ષ ઘરવા નરડી* સ્ત્રી. [ ઓ “નર’ + ગુ. “ઈ' પ્રત્યય.] ગળાની બલિરૂપે રજૂ કરાતો પુરુષ
નળી, (૨) ગળું. (૩) શ્વાસનળી. (૪) સેના-રૂપાને ઢાળિયે નરબસી સ્ત્રી. એક સુગંધી વનસ્પતિ નર' છું. દુબળા (ભીલ) કેમને પુરુષ
નરબંકે (-બકકે) ૫. [સં. નર + જુઓ બંકો.”] બહાદુર નર છું. એ “નરડી.'
પુરુષ, વીર પુરુષ, મરદ નરણું (-મ્યું) વિ. સવારે ઊંઘમાંથી ઊઠયા પછી હજી પટમાં નર-બીજ ન. [સં] પ્રાણીઓના વીર્યમાંનું પુરુષ-બિંદુ
કાંઈ પિય ચા ખાદ્ય ન નાખ્યું હોય નર-ભક્ષક હૈિ. [સં.], નર-ભક્ષી વિ. [સં., પૃ.] પુરુષ કે તેવું, નયણું. [ણે કેકે, ણે પેટે (ઉ. પ્ર.) ભૂખ્યા પુરુષને આહાર કરનાર ખાલી પેટે].
નર-ભવ છું. [સં.] પુરુષ તરીકે અવતાર નર-તત્વ ન. [સં.) પુરુષ-બીજ. (૨) પુરુષપણું
નર- છ વિ. સં. ૫.] જુઓ “નર-ભક્ષક.” નર-તી,-નુ ન. [સં. નર + નું સ્ત્રી. નૂ] પુરુષ-દેહ, પુરુષ નર-ભ્રમર પું. [સં.] સુંદર સ્ત્રીઓમાં આસક્ત થઈ ભમરાની શરીર
ફિલમાં પુરુષતત્વવાળ તાંતણો જેમ ફરતો પુરુષ નર-તંતુ (તન્ત) મું, ન, [, પૃ.] ફલમનું પુંકેસર, નરમ વિ. [ફા. નમં] સુવાળું, મુલાયમ, સુકોમળ, “માઈફડ.” નરતું વિ. ખરાબ, દૂષિત, નઠારું, નરસું
(ર) પોચું, ઢીલું, “ટંન્ડ-ડાઉન.” (૩) સાલસ. (૪) સહેજનરદમ વિ, ક્રિ. વિ. તદન, સાવ, બિલકુલ, તમામ. (૨) સાજ માંદું. (૫) ભાવ નીચા ગયા હોય તેવું. (૬) લેશુદ્ધ, ચખું, ભેળસેળ વિનાનું
વિચ ઢીલી થઈ હોય તેવું, બેઠેલું. [ ગરમ (રૂ.પ્ર.) સારું નર-દુર્ગ ! [સં.] લકર જ જ્યાં રણરૂપે ચારે ગમ માં. ૧ ઘંશ(-સ) (-વૅ શ્ય, સ્ય) (રૂ.પ્ર.) ગુસ્સો શાંત ગોઠવાઈ ગયું હોય તે સ્વરૂપનો બની ગયેલો કેિલે, પડી ગયું હોય તેવું, ઘેરા જેવું પડ્યું. ૦ દેરી (રૂ. પ્ર.) લશ્કરના રૂપને કિલો
સાવ ઢીલું] નર-દેવ પં. [સં] (લા.) બ્રાહ્મણ. (૨) રાજા
નર-મણિ પં. [સં.] મણિના જેવો ઉત્તમોત્તમ પુરુષ, શ્રેષ્ઠ પુરુષ નર-દેહ છું. [૪] પુરુષ-શરીર
નરમાઈ સ્ત્રી. [જ “નરમ” + ગુ. “આઈ' ત.પ્ર.] નરમપણું નરે-ધીશ પું. [સં. નરવીરા (નર + અધીરા)] રાજા, નર-પતિ નર-મા(-માં)ખ (ખે), ખી સ્ત્રી, -બે પું. [સ. નર+જએ નરલ ન. ગધાડાસારને મજબૂત કરવા વપરાતું ગરેડીવાળું “માખ,-બી,ખે.”] માખીઓમાંની પુરુષ-બીજવાળી માખી દોરડું. (વહાણ.).
નર-માદા ન., બ.વ. [સ. + જુએ “માદા...] નર-તત્વ નર-નાથ પું. સિં.] રાજા, નર-પતિ
અને સ્ત્રી-તત્વવાળી તે તે પ્રાણી-પશુ-પક્ષીની જેડી. (૨) નર-નારાયણ ૫, બ . [સં] પોરાણિક માન્યતા પ્રમાણે બારણાંનાં બરડવાંમાં ખટાવાળો નર અને એમાં મેટું કંકાઈ
એ નામના બે ઋષિ (જેમાં “નર' તે પાંડવ અજન તરીકે રહે તે માટે માદા, બરડવાંની જેડી. (૩) નરઘાંની જેડીમાં
અને “નારાયણ” તે શ્રીકૃષ્ણ તરીકે અવતર્યા. (સંજ્ઞા.) તબલું માદા અને બાયું કે ભણિયું નર, પખાવજમાં શાહીનરનારાયણદેવ . ]સં.] વિષ્ણુનું એ નામથી સ્થાપન થયું વાળો ભાગ માદા અને ભેણુવાળે ભાગ નર હોય તેવા મંદિરના એ દેવ. (સંજ્ઞા)
નર-માદી સ્ત્રી. [+ગુ. ‘ઈ’ સ્વાર્થે ત...] (લા.) મજાગરું ૧. [+ગુ. ઈયું' ત.પ્ર.] પરમાત્મા નર- નરમાવવું સક્રિ. [ઓ “નરમ', -ના.ધા.3 નરમ કરવું, ઢીલું નારાયણના સ્વરૂપે બિરાજે છે એ રીતે ભક્તિ કરનારું કરવું, કૂણવવું. નરમાવાનું કર્મણિ, ક્રિ. નર-નાળ (૯) સી. [સ, નર + જુઓ “નાળ.'] એક માણસ નરમાશ (શ્ય) સ્ત્રીજિએ “રમ” + ગુ. “આશ' ત, પ્ર.]. ઊંચકી શકે તેવી નાની તપ
[પુરુષાતન જ ‘નરમાઈ.' નર-૫ણ ન. [સ, નર + ગુ. “પણ” ત.ક.] નરપણું, પુરુષ-ત્વ, નર-માંખ (-ખે), "ખી, જુએ “નર-માખ,-ખી,-ખે.” નર-૫તિ મું. સિં] જુઓ “નર-નાથ.”
[લાપણું નરમાંવિ. જિઓ “નરમ' દ્વાર.] નરમ, પચું, ઢીલું નર૫લાઈ સ્ત્રી, જિઓ “નરપલું' + ગુ. “આઈ' ત.પ્ર.] નરપ- નર-માંસ (માસ) ન. [૩] પુરુષના શરીરનું માંસ, પુરુષની નર૫લું વિ. બળું પાતળું ઝીણું. (૨) (લા.) નમાલું, હેશ માટી વગરનું
નર-મુંડ (-મુણ્ડ) ન. [૪] પુરુષને માથાની તુંબલી નર-પશુ પું, ન. [સં] બુદ્ધિહીન પુરુષ, પશુ જે પુરુષ નર મેધ છું. [] જેમાં પુરુષનું બલિદાન આપવામાં આવતું નર-પાલ(-ળ) પું. [સં] જુઓ ‘નર-નાથ.” [જે માણસ તે પ્રાચીન કાલને એક યજ્ઞ
૫. સિં] અતિ ક્રર અને ઘાતકી પુરૂષ, પિશાચ ન રમે છે. ફિ. નર્મોહ 1 કપાસની એક જાત, દેવ-કપાસ નરપું ન. પારકાના દેષ ઉપર ઉપરથી જોઈ લેવા એ નર-ચીન ન. [સં.] પુરુષથી ખેંચાતું વાહન, હાથ-લારી