Bruhad Gujarat kosha Part 1

SR No.: 016072
Original Sutra Author: N/A
Author: Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board
Publication Year: 1976
Total Pages: 1086
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 32 MB

Page 375

ઊપજ-નીપજ
ઊપજનીપજ (ઊપજ્ય—નીપજ્ય) સ્ત્રી, [ + જુએ નીપજવું' નિરર્થક અર્થ-તિર્ભાવ] ઉત્પન્ન, પેદારા
ઊપજવું .ક્રિ. [સં. વૂ-ય- > પ્રા. ઉપ્પન્ન- ] ઉત્પન્ન થવું, પેદા થવું, નીપજવું. (ર) કમાણી તરીકે મળવું. (૩) નીવડવું, (૪) થવું, બનવું. (૫) આજ્ઞા મનાવી. (૬) સફળ થવું. ઉપાવવું પ્રે., સ.ક્રિ
330
ઊપજ વેરા (ઊપજ્ય-) પું. [+જુએ વેરે’.] કાઈ પણ
પ્રકારના ઉત્પન ઉપર લેવામાં આવતા કર, વિદ્યાટી વગેરે ઊપજ-શક્તિ (ઊપજ્ય—શક્તિ) શ્રી. [ + સં.] પેદાશ વધાર
વાની તાકાત
ઊપર્ટી (-ટ) સ્ત્રી. નાણાંતા ઉપાડ ઊપૐ (–ટય) સ્ત્રી. પૈડા આઠું મુકાતું અટકણ, ઊગટ (જેથી
વાહન ખસી ન જાય.)
ઊપટવું .ક્રિ. (રંગનું) ઝાંખું થવું. (૨) જતું રહેવું. (૩) ઊતરી જવું. (૪) નાશ પામવું. (૫) ઊભરાવું. (૬) સ.ક્રિ. શરીરે નાહવા સમયે તેલ ચેાળવું, ઊગટવું. ઊપઢાવું લાવે., કર્મણિ, ક્રિ. ઉપટાવવું પ્રે., સ.ક્રિ
ઊપટ-શૂળી સ્ત્રી. ઉપરસાલની વેલ ઊપટા પુ. ધાતુના ઘાટને એપવા-ઊટકવાની ક્રિયા. (૨) તંગ તાણવાની ચામડાની વાધરી, તંગ, (૩) દુખવા આવેલી આંખની આસપાસ ચેાડવામાં આવતી દવા, શૈકટા. (૪) પૈડાનું અટકણ, ઊપટ
ઊપઢવું અક્રિ. સં. ઙર્-પત્`> પ્રા. ૩qg- ] ઊંચું થયું. (૨) ઊંચકાવું. (૩) ઊપસવું. (૪) પ્રયાણ કરવા નીકળવું, ચાલવા મંડવું. (૫) એકાએક શરૂ થવું. (૬) ચેરાવું. (૭) ઉપાડ થવે ઉપાઢવું છે., સ.ક્રિ. ઉપડાવવું પુન:પ્રે., સક્રિ ઊપઢા-ઊપડી સ્ત્રી. [જુએ ‘ઊપડવું”ના ઢિર્ભાવ+ગુ, ‘ઈ’ રૃ.પ્ર.] વારંવાર ઉપાડવાપણું. (૨) હાથાહાથ ચીજ ઉપાડી લેવાપણું ઊપડી સ્ત્રી, [જુએ ‘ઊપડવું' + ગુ. ‘ઈ' કૃ.પ્ર.] ધેાખા ઉપાડવાનું કંસારાનું એજાર
ઊપણવું સ. ક્રિ. [Â. 7–પુના-> પ્રા. હવન–] (અનાજને પવનમાં) વાવલનું. (ર) (સૂપડેથી) ઝાટકવું, ઊપણાનું કર્મણિ, ક્રિ. ઉપાવવું પ્રે., સ.ક્રિ. ઊપણી સ્ત્રી,, -ણું ન. [જુએ ‘ઊપણવું’ + ગુ. ‘અણી’અણું' કૃ.પ્ર.] ઊપણવાની ક્રિયા, વાવલવાનું કામ. (ર) વાવલવાનું મહેનતાણું ઊપની સ્ત્રી, [જુએ નીચે ‘ઊપન્યું’ + ગુ. ‘ઈ’સ્રીપ્રત્યય]
ઊપજ. (૨) ઊપજ ઉપર ઊઘડી લેવાતી બાબત, જમીનની ઊપજની લેવાતી રાજ્ય હક્કની લેતરી
ઊપની વેરા પું [+ જુએ વેરે.'] ખેડની ઊપજ ઉપર લેવાતા કર, મહેસૂલ વગેરે
ઊપજ્યું ભૂ, કૃ. [સં. ઉત્ત્પન્ન-> પ્રા.ઉર્ધ્વન્ત દ્વારા જૂ. ગુ. ‘ઊપન’-એ ‘ઊપન્યું ' થઈને ઊપનવું' ‘ઊપનામું’‘ઉપનાવવું’–આવા પ્રયાગ અર્વાં. ગુજ. માં સર્વથા નથી.) ઊપર. ક્રિ.વિ. સં. રિ> અપ. વિ≥િમ.ગુ. ‘ઊપર’ગુ.માં માંથી સીધું માની ‘ઉપર' સ્વીકાર્યું છે, જે વ્યુત્પત્તિની દૃષ્ટિએ અસિદ્ધ છતાં ઉચ્ચારણની દષ્ટિએ
Jain Education International_2010_04
ઊબરાબરા
સાચું છે, ' અસ્વરિત હાવાને કારણે.] જુએ ‘ઉપર’. ઊપરી વિ., પું. [જુએ ‘ઊપર’ + ગુ.‘ઈ ’ત.પ્ર.] નીચેનાએ ઉપરતા અધિકારી, ઉપરી
ઊપલાવું અક્રિ. [જએ ‘ઉપલું’, “ ના,ધા.] ઊંચે આવવું. (ર) પાણીમાંથી બહાર નીકળવું. ઉપલાવાનું લાવે., ક્રિ. ઉપલાવવું કે., સક્રિ
ઊપલી જુઓ ‘ઉપલી’. ઊપલું(~યું) વિ. [અપ. વિદ્યુ૩] જુએ ‘ઉપડ્યું.' ઊપલે(-યે) પું. જુએ ‘ઉપલે.’
ઊપસવું અક્રિ. સપાટીનું ઊંચું થવું. (૨) કુલવું. (૩) સૂજી આવવું. ઊપસાવું ભાવે, ક્રિ. ઉપસાવવું પ્રે., સ.ક્રિ ઊપણું ન. ખાટલા-ઢોલિયા-પલંગ વગેરેની ચેકટનું માથા બાજુનું તેમજ પાંગત ખાજુનું આડું ઊણવું અક્રિ. ઉદ્દણા આવવા, ઊભરાવું. (૨) ઊપસી આવવું, સૂજવું. (૩) કુંદકુંદી ઊઠવું, આથા આવવે. (૪) (લા.) છકી જવું. (૫) મનમાં ફુલાવું, ઉષ્ણાવવું પ્રે., સક્રિ ઊફરું વિ. સં. ઉ--ર૪ર૧-> પ્રા. ૩પુર્−4-] ઊંચું આવેલું, ઊભું લાગતું. (ર) ઊલટું થઈ ગયેલું, ઊંધું વળેલું, (૪) ઉપરાંતનું, વધારાનું. (પ) પડખાભર, પાસાભેર ઊળવું અ.ક્રિ. [સં. ઉર્+->પ્રા. ૩ ફાણા આવવે, ઊભરાવું. ઉફળાવવું છે., સ.ક્રિ. ઊખ (-ચ) શ્રી. [રવા.] અરુચિ, અણગમે. (૨) ખેરાશ, (૩) દુર્ગંધ. (૪) કૂંગ, ઉભાટ. (૫) (લા.) ઉદ્વેગ, ગભરાટ,
ધ્રૂજવું]
મનની ગભરામણ
ઊખક (-કથ) સ્ત્રી. [રવા.] ઊલટી આવવાની ખણસ, મૈાળ, ઊબકા. (ર) (લા.) ભારે કંટાળા
ઊબકવું અ. ફ્રિ [જુએ ઊબક'.] ઊબકા આવવા, મેળ આવવી, ઊલટી થવાની ખણસ થવી, ક્રિ, ઉબકાવવું છે., સ. ક્રિ.
ઊમા પું. [જુએ ‘ઊબકવું' + ગુ. આ' ટ્ટ, પ્ર.] ઊબકવાની ક્રિયા, ઊખક, માળ
ઊખગવું અ. ક્ર. અણગમે થવા. મગાવવું પ્રે., સ. ક્રિ. ઊખટ વિ. [જુએ ઊખટવું'.] ઊખટાઈ ગયેલું, ઊતરી ગયેલું. (ર) મંગાયેલું, કહી ગયેલું, વાસ મારતું, ખટાઈ ગયેલું [બટાવવું કે., સ, ક્રિ ઊખટવું અ. ક્રિ. વાસી થઈ જવું, ઊતરી જવું, ખટાઈ જવું. ઊખ‡(-ss) વિ. [જુએ ઊખટવું”.] ઊખટ, ઊખટાઈ ગયેલું [આડું અવળું ઊબઢ-ખાખર વિ. [‘ઊખડ'ના દ્વિર્ભાવ] ખડબચડું. (ર) ઊખડું વિ. [જુએ ઊભું'' + ગુ. ‘'સ્વાર્થે ત. પ્ર.] ઉભડક રહેલું, અધૂકડું. (ર) ઊંચું કરેલું, (૩) ખુલ્લું. (૪) ઊંધું (સુ.) [૦૨હીને (. પ્ર.) પેાતાની મેળે જ સમઝી કરીતે, જખ મારીને]
ઊખરવું અ. ક્રિ. ઊગરનું, ખેંચવું, ઊખરવું ભાવે, ક્રિ. ઉભરાવવું પ્રે., સ. ક્રિ.
ઊબરા-સૂંબરા પું., અ. વ. જમ્યા પછી વધેલા એડ એરાક, એઠું. (ર) નકામેા વધારે