Bruhad Gujarat kosha Part 1

SR No.: 016072
Original Sutra Author: N/A
Author: Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board
Publication Year: 1976
Total Pages: 1086
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 32 MB

Page 370

ઊંચકું
( -દણ્ડ) (રૂ.પ્ર.) સાદૅા દંડ પીલી-બેઠક કરી-ઊઁચા ઊછળો-નીચે પડી કરાતી એક કસરત]
ઊચકું વિ. [જીએ ‘ઊંચું' દ્વારા.] વગર વિચાર્યે ઉધાર લેનારું. (૨) નાદાર, દેવાળિયું
ઊંચકે હું [જુએ ‘ઊંચું' દ્વારા.] એકસામટા આપવા કે લેવા નક્કી કરેલ આંકડા, ઊધડી રકમ, ઊધડ. (૨) દુકાળના વખતમાં દાણાની ખાણ ઉઘાડવામાં આવે ત્યારે એના ઉપર લેવાતા કર. (૩) બદલે, પૈઠણ. (૪) અધીરાઈ,
ઉતાવળ
ઊચટલું અક્રિ. [જુએ ‘ઊંચુ' દ્વારા.] ઊછળવું. (૨) ભડકવું. ખસી જવું. (૪) વિરક્ત થવું. (૫) અલગ પડવું (ચેટલું હાય તે). ઊંટાવું ભાવે, ક્રિ. ઉચઢાવવું છે., સક્રિ ઊચઢવું, અ.ક્રિ દિ.પ્રા. ઉત્તમ ઊંચું ફેંકાયેલું.] ચેટલું છૂટું પડવું, ચેડાવું. ઊચઢાવું ભાવે, ક્રિ. ચેવું, ઉચાઢવું પ્રે., સ.ક્રિ. ઉચેઢાવવું પુનઃપ્રે, સ.ક્રિ. ઊંચવું સ.ક્રિ. [ä, ૭-ચિનુ->પ્રા. ૩શ્વિન ચૂંટવું, એકઠું કરવું.] ઉકેલવું, ગૂંચ કાઢવી, ઢું છૂટું કરી રીતસર ગેડવવું. (૨) તાંતણા છૂટા કરવા. (૩) ગૂંચવાયેલી ફાળકીઓને પરતી ઉપર ચડાવવી, ઊચણાવું કર્મણિ, ક્રિ. ઉચણાવવું છે., સ.ક્રિ [વગર ઊંચ-મૂચ ક્રિ.વિ. અમુચ, એકાએક, અચાનક, ખબર ઊચરવું સ, ક્રિ, સં. વ્ + ચ ્-> પ્રા. ૩૨ર્−] ઉચ્ચરવું, ખેલવું, વવું. ઊચરાવું કર્મણિ., ક્રિ. ઉચરાવવું છે.,સ.ક્રિ ઊચલ-ખાંગડી શ્રી. [‘ઊચલવું' + આંશું” જુદા પડેલા હાથવાળું, દ્વારા] હાથપગ પકડી લટકતું ઉપાડી લેવાની ક્રિયા, ટાંગાટોળી
ઊંચલ(~ળ)લું અ.ક્રિ. [સં. વૂ + 7->પ્રા. ૩વર્ષે, હ્ર] ઉંચાળા લઈ ચાલ્યા જવું. (૨) (લા.) ઋતુમાં આવવું, રજસ્વલા થવું. (૩) સ.ક્રિ. ઊંચકવું, ઉપાડવું, (૪) કામ કરવાનું માથે લેવું. ઊંચલ(-ળા)વું ભાવે., ક્રિ. ઉચલા(~ળા)વલું કે,, સ.ક્રિ.
ઊચલા-ઊચલ (-ય), –લી સ્ત્રી. [જુએ ‘ઊચલવું’ દ્વિર્ભાવ, + ગુ. + * * ત.પ્ર.] હાચૈાહાથ ચીજ લેવાપણું. (૨) હેરફેર, કેરવણી, અદલાખદલી. (૩) દે।ડાદેાડ, ખળભળાટ, હાલકહલક
ઊંચલ(-ળા)વું જુએ ‘ઊચલનું’માં. ઊચવવું સ.ક્રિ, ઉછીનું આપવું, ધીરવું. ઊંચવાનું કર્મણિ, ક્રિ. ઉચવાવવું છે., સ.ક્રિ
ઊચવું .દિ. [જુએ ‘ઊંચું’,તા.ધા.] (લા.) દૂધ દેતું બંધ થયું, વસકવું. (૨) મળતું હોય તે બંધ થયું. [ઊંચી જવું (૬.પ્ર.) વસૂકી જવું]
ઊચળવું, ઊંચળાવું જુએ ‘ઊચલવું'માં. ઊછર-ભાવ પું. [જઓ ઊછરવું' + સં, ] મેાટા થતા જવાપણું, ઉછેર. (ર) વૃદ્ધિ પામવાની શક્તિ ઊછર-વું અ. ક્રિ. [જુએ ઉછેરવું'; એ સ.ક્રિ. ઉપરથી આ. અ.ક્રિ. વિકસ્યું છે.] વિકસવું, વૃદ્ધિ પામવું, પાલનપાષણથી મેાટા થવું. ઊછરાવું ભાવે, ક્ર. ઉછેરવું કે, સ.ક્રિ ઉરાવવું, ઉછેરાવવું પુનઃપ્રે., સક્રિ
૩૨૫
Jain Education International_2010_04
ઊજવું?
ઊછરેલ-પારેલ, ઊર્યું પાયું. વિ. [ઊછરેલ' અને ‘ઊર્યું ’ના ક્રમે દ્વિર્ભાવ. જુએ ઊછરવું' + ગુ. ‘એલ' બી. ભૂટ્ટ, ગુ. ‘ચું’ ભૂ. ફૅ.] સારી રીતે ઊછરેલું ઊછળવું અ.ક્રિ. [સં. વ્ + રાજ઼ > પ્રા. રજ−] ઉછાળા મારવે, નીચેથી ઊંચે ફેંકાવું. (૨) કૂછ્યું, છલંગ મારવી, (૩) ઢેળા આવતી હેાય એમ થવું. (૪) (ભાવ-તાલનું) ઊંચે આવવું. (૫) (લા.) ગુસ્સે થઈ ને ખેલવું. (૬) ફુલાવું, હરખાવું. ઊછળાવું ભાવે, ક્રિ. ઉછાળવું પ્રે., સક્રિ ઉછળાવવું પુનઃપ્રે., ક્રિ.
ઊંાિ પું. [જુએ ઉછીનું.'] ઉછીની લીધેલી રકમ, કર૪. (૨) ઉછીની ચીજની ભરી આપવાની રકમ
ઊચિાર હું. [જુએ ‘એછું.] તાલમાં ઓછું રહેતું હોય
ત્યારે તેાલ સરખા કરવા માટે ચલ્લામાં મુકાતું સાંધણ. (ર) પ્રવાહી ચીજ આપવાની હોય તેમાં અધૂરા રહેતા
જથ્થા
ઊર્જા છું. ખેતરમાં રાખવામાં આવતા ચાડિયા ઊજય વિ. જુએ ‘ઉજ્જડ ’
ઊજઢ-ખ(-ખં)ખ, (-ખખ) વિ. [+રવા.] તદ્ન વેરાન ઊજત-ન-રાત (–ડય) વિ. [ + જુએ ‘ન' + ‘રા’.] કાઈ રાડ પણ ન સાંભળે એવું વેરાન [નવમીના દિવસ ઊજ-નેામ (–નામ્ય) સ્ત્રી. [+ જુએ ‘નેામ’.] આષાઢ વિદે ઊજવું અક્રિ. [જુએ ‘ઉજ્જડ’, –ના. ધા.] ઉજજડ થઈ જવું, વેરાન થઈ જવું. ઊજડાવું ભાવે., ક્રિ. ઉજઢાવવું પ્રે., સ.ક્રિ,
ઊજહું ન, ઝાંખું અજવાળું, ઝળઝળું. (૨) ભળભાખળું, પરઢ ઊજણી સ્ત્રી. [ જુએ ‘ઊંજવું’ + ગુ. અી’ કૃ. પ્ર.] રેગીને આરામ કરવા માટે મંત્ર જાણનારથી મંત્ર ભણીને રાગીના માથા ઉપર પાંચ સાત વાર લૂગડું ખંખેરવાની કરાતી ક્રિયા ઊજમ પું. [સં. થમ > પ્રા. ઉનમ] (લા.) ઉત્સાહ, ઉમંગ, હાંશ. (૨) આનંદ, હર્ષ
ઊજમ-જળ ન. [ + સં. ન] (લા.) પરસેવે, સ્વેદ ઊજમ-દર વિ. [ + ફા. પ્રત્યય], ઊજમ-ભર્યુ વિ. [+ગુ. ‘ભરવું’ + ગુ. ‘હું' ભ. કૃ.] ઉત્સાહી, ઉમંગી. (ર) આનંદી, હરખભર્યું
ઊજમાવું અક્રિ. [જુએ ‘ઊજમ’, ના. ધા.] ઉમંગમાં આવવું, હાંશીલા બનવું. (૨) આનંદિત થવું, હર્ષિત થવું. (૩) ખંતીલા
થવું
ઊજ(રૂઝ)રવું અ.ક્રિ. બાળપણ વટાવી જવું, ઊછરી આવવું. ઊજ(–ઝ)રાવું ભાવે., ક્રિ, ઉજે(–ઝે)રવું પ્રે., સ.ક્રિ. ઉજે(-ઝે)રાવવું પુનઃ પ્રે., સ.ક્રિ.
ઊજલડું વિ. [જુએ ‘ઊજળું' + ગુ. ‘ડ’ સ્વાર્થે ત.પ્ર.] ઊજળું, પ્રકાશિત. (ર) ગોરું
ઊજવવું સ.ક્રિ. [સં, ૩૬ - થાવ- > પ્રા. ૐનવ-] વ્રત પૂરું થયે ઉજવણી કરવી. (૨) ઉત્સવ કરવેા, (૩) ( પાછળ) સારા ખર્ચે કરવેા. ઊજવાવું કર્મણિ, ક્રિ. ઉજવાવવું છે., સ.ફ્રિ
ઊજવુંદ અ.ક્રિ. [સં. પ્−થા > પ્રા. ઉના-] દોડવું ઊજવું? જુએ ઊંજવું.’