Bruhad Gujarat kosha Part 1

SR No.: 016072
Original Sutra Author: N/A
Author: Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board
Publication Year: 1976
Total Pages: 1086
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 32 MB

Page 354

ઉપવન-વિહાર
ઉપવન-વિહાર પું. [સં.] બાગ-બગીચાની માજ માણવાની ક્રિયા [(કરા) ઉપ-વર પું. [સં.] પરણવા યેાગ્ય, પરણવાની ઉંમરે આવેલ ઉપ-વર્ગ પું. [સં.] પેટા-વર્ગ, વર્ગની અંદરને આંતરિક‘નાના વર્ગ ઉપ-વસ્ત્ર ન. [સં.] વધારાનું કપડું, પછેડી, ખેસ, દુપટ્ટો. (૨) (લા.) રખાત સ્ત્રી [વાકય. (વ્યા.) ઉપ-વાકય ન. [સં.] મુખ્ય વાકયનું સહાયક વાકય, પેટાઉપ-વાસ પું. [સં.] વ્રત કે નિયમ તરીકે ચાર્વીસ કલાક કે એનાથી વધુ સમય માટે ખેારાક ન લેવાની ક્રિયા, અપવાસ, અનશન. (૨) મુસ્લિમ રીતે સૂર્યની હાજરી દરમ્યાન ખારાક પાણી ન લેવાં એ, રા
ઉપવાસ-દિન પું. [સં., પું., ન.] ઉપવાસ કર્યા હોય તે દિવસ ઉપ-વાસન ન. [સં.] નજીક જઈ રહેવાની ક્રિયા, પાસે રહેવું એ ઉપવાસી વિ. [સં., પું.] જેણે ઉપવાસ કર્યો છે તેનું ઉપવાસે પચાર પું, [+ર્સ. ઉપચાર] ઉપવાસ દ્વારા રોગની ચિકિત્સા કરવાનું કાર્ય [ગૌણ તે તે વિદ્યા ઉપ-વિદ્યા સ્ત્રી. [સં.] મુખ્ય મુખ્ય વિદ્યાઓ ઉપરાંતની ગૌણ ઉપવિદ્યા-(૦ )ધિકારી વિ. [+સં. વિદ્યા + અધિષ્ઠાત્રી] રાજ્યમાં શિક્ષણતંત્રના ઉપસંચાલક
ઉપ-વિરાધ પું. [સં.] બે અંશેાના અમુક અંશ વચ્ચેના
વિરોધ, સબ-કાન્ત્રી ઑપેાન્ઝિશન' (મ. ન.) (તર્ક.) ઉપ-વિષ ન. [×.] ઊતરતી ક્રેટિનું એછી અસર કરનારું ઝેર (આકડા વછનાગ ચાર કણેર ઝેરકાચનું વગેરે) ઉપ-વીત ન. [સં.] જનાઈ, યજ્ઞસૂત્ર, [॰ આપવું, ॰ દેવું (૩.પ્ર.) શાસ્ત્રોક્ત રીતે ક્રિયા દ્વારા બટુકને જતેાઈ રહેરાવવાના વિધિ કરવે.. ” લેવું (રૂ. પ્ર.) વિધિપૂર્વક ગુરુ દ્વારા યજ્ઞોપવીતના સંસ્કાર પામવે] ઉપવીત-ધારી હું. [સં.] જનાઈ ધારણ કરનાર (દ્વિજ) ઉપવીતી વિ. [સં., પું.] જેને જનેાઈના સંસ્કાર કરવાના છે તેવું. (૨) જેને તેાઈના સંકાર થઈ ગયા છે તેવું, ઉપવીત-ધારી
ઉપવેદ પું. [સં.] ઋગ્વેદ વગેરે ચાર વેદેશની સંહિતા ઉપરાંત ધનુર્વેદ ગાંધર્વવેદ આયુર્વેદ સ્થાપત્યવેદ એ ચાર ઉપવેદેશમાંના તે તે વેદ
ઉપવેશ પું. [સં.] બનાવટી વેશ
ઉપ-વેશન ન. [સં.] બેસવાની ક્રિયા
ઉપશમ પું., મન ન. [સં.] શાંત થવાની ક્રિયા. (ર) ઇંદ્રિયા ઉપરના સંયમ. (૩) વૈરાગ્ય. (૪) સાંત્વન. (૫) રાગનાં ચિહ્નનું શમન, ‘પૅલિએશન’
ઉપશય પું. [સં.] અમુક દવા કે ખેારાક લેવડાવ્યા પછીની થતી અસર ઉપરથી રોગ નક્કી કરવાની ક્રિયા ઉપ-શાખા સ્ત્રી. [સં.] મુખ્ય ડાળમાંથી કે સંસ્થામાંથી નીકળેલી નાની નાની ડાળ, સબ-બ્રાન્ચ'. (ર) વંશ, કુળ ઉપ-શાસ્ત્ર ન. [સં.] ગૌણ કાર્ટિનું શાસ્ત્ર ઉપ-શÜ(-ળા) શ્રી. [×.] પેટાશાળા, શાખા-શાળા, શાખા-નિશાળ [(૨) મરણ પામેલું ઉપ-શાંત (--શાત) વિ. [સં] શાંત વૃત્તિવાળું, શમતાવાળું. ઉપ-શાંતિ (-શાતિ) સ્ત્રી. [સં.] વૃત્તિએનું શાંત થઈ જવું,
૩૦૯
ઉપ-સાગર
શમતા. (૨) મૃત્યુ, અવસાન ઉપ-શિક્ષકપું. [સં.] શાળાના મુખ્ય શિક્ષકના પ્રત્યેક સહાયક શિક્ષક, આસિસ્ટન્ટ ટીચર.’ (ર) વર્ગમાંના વડા વિદ્યાર્થી, મોનિટર' (બ. ક. ઠા.) [‘ટટ્યુટોરિયલ સ્ટાફ’ ઉપશિક્ષક-વર્ગ પું. [સં.] સહાયક શિક્ષાના સમૂહ, ઉપ-શિષ્ટ ત્રિ. [ર્મ.] શિષ્ટથી ઊતરતા દરજ્જાનું (એલી વગેરે, ‘સ્ક્રેચ’, કે સ્લૅંગ' પ્રકારનું). [ગૌણ પંક્તિ ઉપ-કોણિ(-ણી) સ્ત્રી. [સં.] મુખ્ય પંક્તિ કે હારની બાજુની ઉપ-સચિવ છું. [સં.] સચિવ(સેક્રેટરી')ના હાથ નીચે સચિવ, અન્ડર-સેક્રેટરી’ [એ ઉપસણુ ન. [જુએ ઊપસવું + ગુ. ‘અણ’ રૃ. પ્ર.] ઊપસવું ઉપસભાપતિ પું. [સં.] સભાપતિ કે અધ્યક્ષથી બીજી કક્ષાના માણસ, પા યક્ષ [પેટા-મંડળી, શાખામંડળી ઉપ-સમિતિ સ્ત્રી. [સં.] મુખ્ય સમિતિની તે તે પેટા-સમિતિ, ઉપન્સરી પું, નાની ડૉક— નાનું માથું—તરવા માટે હલેસાં જેવી ઇંદ્રિય-આવી મેસેઝેાઇફ' યુગમાં જીવન ધરાવતી પ્રાણીની એક જાત, પ્લીસિએ સારસ’ ઉપ-સગ પું, [સં.] મરણનું ચિહન. (૨) રેગ, માંદગી, (૩) ઈજા. (૪) આફત, આપત્તિ. (૫) કુદરતી આકૃત. (સૂર્ય-ચંદ્રનું) ગ્રહણ. (૭) ઉમેરણ. સરવાળા..(૮) મુખ્યત્વે ક્રિયાવાચક્ર શબ્દોની પૂર્વે આવી ક્રિયાના અર્થમાં નહિવત્ ચાડું કે ઝાઝું પરિવર્તન કરનાર તે તે પૂર્વેગ. [સંસ્કૃતમાં
परा अप सम् अनु अव निस्-निर् दुस् - दुर् वि आ नि ષિ વિ મત્તિ મુ યૂ મમિ ત્તિ ર્િ અને ૩૫એ ૧૯ છે તે જ ‘ઉપસર્ગ’ કહેવાય છે, બીજા ‘પૂર્વગ' કહેવાય છે, માવિત્, ત્તિર્, શ્રુતૂ વગેરે] (ન્યા.) ઉપ-સર્જન પું. [સં] ત્યાગ, તજી દેવું એ. (૨) ઉપસર્ગ, ઉત્પાત, ઉપદ્રવ, કુદરતી આફત ઉપ-સ`ખ્યા (-સફખ્યા) સ્ત્રી. [સં.] મુખ્ય સંખ્યાને થતી સહાયક સંખ્યા, સંખ્યામાં સમાઈ જતી સંખ્યા, પેટા-સંખ્યા ઉપ-સંગ્રહ (-સફગ્રહ) પું., હુણુ ન. [ä,] લેવું–સ્વીકારવું એ. (૨) ખુશ રાખવું એ. (૩) માન આપવાની ક્રિયા ઉપ-સંગ્રાલ (-સગ્રાÜ) વિ. [સં.] સંગ્રહ કરવા જેવું, સ્વીકારવા જેવું, (૨) ખુશ રાખવા જેવું, (૩) માન આપવા જેવું ઉપ-સંચાલક (-સચાલક) પું. [સં.] મુખ્ય સંચાલકને સહાયક સંચાલક, આસિસ્ટન્ટ મૅનેજર' ઉપ-સંપદ (-સર્પદ) સ્રી. [સં. સુંવર ], “દા . [સં.] નવા શિષ્યને બૌદ્ધ માર્ગમાં દાખલ કરવાની ક્રિયા. (બૌદ્ધ.) ઉપ-સંપાદક (-સમ્પાદક) પું. [સં.] સહાયક સંપાદક, ઉપ-તંત્રી, સખ-એડિટર’
ઉપ-સંપ્રદાય (-સપ્રદાય) પું. [સં.] પેટાસંપ્રદાય, ઉપ-પંથ ઉપ-સંસ્થા (-સંસ્થા) સ્રી. [સં.] મેાટી સંસ્થા કે મંડળીની પેટા-સંસ્થા, બ્રાન્ચ [હુમલા ઉપ-સંહરણ (-સહરણ) ન. [સં.] પાછું ખેંચી લેવું. (૨) ઉપ-સંહાર (-સંહાર) પું.[સં.] પૂરું કરી લેવું એ, સં કેલી લેવું એ, છેલ્લે સારરૂપ કહેવું એ, સારરૂપે આટોપી લેવું એ, ‘એપિલે ગ’ ઉપ-સાગર પું. [સં.] જેની ત્રણ બાજુ કાંઠા હોય તેવા સમુદ્રના પહેાળાઈવાળા અખાત, શાખા સમુદ્ર, ‘ઍ’