Page Text
________________
ઉપ-મઠ
૩૦૬
ઉપર
ઉપ-મઠ છું. [સં] સંત-સાધુઓના મુખ્ય મઠના તાબાનો ઉપમેયાપમાં સ્ત્રી. [ + સં. ૩૫ ] જેમાં ઉપમેય અને તે તે ગૌણ મઠ
ઉપમાનની પરસ્પર સરખામણી કરવામાં આવે છે તેવો ઉપ-મન ન. [+. મન[ ] આંતરિક ચેતના, વનમાનસ, અર્થાલંકાર, (કાશ્ય.)
અપર-માનસ, સુક્ષ્મ મન, સિઝેશિયન્સ” (પો. ગે.) ઉપયંત્ર (-ચન્ગ) ન. [સં.] મુખ્ય યંત્રને સહાય કરનાર ઉપ-મર્દ છું. [૪] ચાળી નાખવું એ. (૨) દબાવી દેવાની પેટા-યંત્ર, ડેકી મશિન'. (૨) શસ્ત્રક્રિયામાં વપરાતાં ગૌણ ક્રિયા. (૩) અપમાન, તિરસ્કાર. (૪) નાશ
યંતોમાંનું પ્રત્યેક ઉપ-મર્દક વિ. [સં.] ઉપમર્દન કરનારું
ઉપ-યુક્ત વિ. [સં.] ઉપયોગમાં લીધેલું, વાપરેલું. (૨) ઉપ-મર્દન ન. [સં.] જુઓ ઉપ-મર્દ'.
કામનું, ઉપયોગી, બંધબેસતું આવે તેવું. (૩) ગ્ય, ઉપ-મંત્રી (–મન્વી) ૬. [સં] સહાયક મંત્રી, નાયબ પ્રધાન લાયક, ઉચિત, વાજબી ઉપ-માં સ્ત્રી. [સં.] સરખામણી, તુલના. (૨) દાખલ, ઉપયુક્ત-તા સ્ત્રી. [સં.] ઉપયોગીપણું ઉદાહરણ, દષ્ટાંત. (૩) જેમાં વર્ણવવામાં આવતી વ્યક્તિ ઉપયુક્તત-વાદ છે. [સં.] જે કાંઈ ઉપયોગી છે તે જ સારું કે ક્રિયા વગેરેની અન્ય સમાન ધર્મવાળી વ્યક્તિ કે ક્રિયા એ રીતે સમઝી જનસેવામાં સૌનું વધારે ભલું કરવું જોઈયે સાથે અનેક રીતે તુલના કરવામાં આવે છે તે અર્થાલંકાર. એવા પ્રકારનો મત-સિદ્ધાંત, “યુટિલિટેરિવેનિઝમ (અ. ત્રિ.) (કાવ્ય), (૪) પ્રમાણથી થતું શબ્દશક્તિનું જ્ઞાન. (તર્ક) ઉપયુક્તતાવાદી વિ. [સ., પૃ.] ઉપયુક્તતાવાદમાં માનઉપ-માતા સ્ત્રી. [સં.] ઓરમાન મા, સાવકી મા. (૨) નારું, “યુટિલિટેરિયન' (દ.બા.) ધાવ, ધાત્રી
[થતી વાચિક ભલ. (કાવ્ય.) ઉપ-યેગ કું. [સં.] વાપરવું એ, વાપર, વપરાશ. (૨) ખપ, ઉપમા-દોષ છું. [સ.] ઉપમા અલંકારમાં ઉપમા આપતાં જરૂરિયાત. (૩) ચેતનાની પ્રવૃત્તિ, શબ્દાદિ વિષમાં ઉપમા-દ્રવ્ય ન. [સં] સરખામણી માટે વપરાતો પદાર્થ ઇદ્રિનું જોડાણ. (જૈન), (૪) સંભાળ, સાવચેતી, દરકાર, ઉપન્માન ન. [સં] વર્ય વ્યક્તિ દ્રવ્ય કે ક્રિયા વગેરેની જે (જૈન)
અન્ય સાથે સરખામણી કરવામાં આવે તે વ્યક્તિ દ્રવ્ય ઉપયોગ-વાદ ૫[સં.] ઓ “ઉપયુક્તતા-વાદ'. કે ક્રિયા બતાવનારે શબ્દ. (કાવ્ય) (૨) છ પ્રમાણે માનું ઉપગવાદી વિ. સં. ૫.] જુઓ “ઉપયુક્તતાવાદી'. (જેમાં સાદાયથી વિચાર કરવામાં આવે છે તેવું) એક ઉપગપેક્ષી વિ. [+ સં. મરેલી, પું.] ઉપયોગની જરૂર પ્રમાણ, “એનેલેજી' (રા.વિ.), (તર્ક)
રાખતું, “સજેકટિવ' (વિ. ક) ઉપમાન-૫૬ ન. [સં.] ઉપમા માટે રજૂ થયેલું શબ્દરૂપ ઉપયોગિતા સ્ત્રી. [સં.] ઉપયોગી થવાપણું ઉપમાન પ્રમાણ ન. [સં.] જુઓ “ઉપમાન(૨).
ઉપયોગિતા-વાદ ૫. [સં.] જુઓ “ઉપયુક્તતા-વાદ' (મે.કો. ઉપમાન-લુપ્તા વિ, સ્ત્રી. [સં.] જેમાં ઉપમાન-પદ પ્રગટ ઉપયોગિતાવાદી વિ. [સે, મું.] એ “ઉપયુક્તતાવાદી'. ૨જ થયું નથી હોતું તેવો ઉપમા અલંકારને એક પ્રકાર. ઉપયોગી વિ, [સ., પૃ.1 ઉપયોગમાં આવે તેવું. (૨) જરૂરી (કાવ્ય.)
ઉપર (-૧૫) કે. જે. [સં. ૩પરિ>અપ afqરિ] ઉપલી ઉપમાન-વ્યાપ્તિ જી. [સ.] જાણીતા પદાર્થના બાકીના બાજુએ, માથે, મથાળે. (૨) ચડિયાતું. (૩) સપીએ. ગુણ અજ્ઞાત પદાર્થમાં છે એવું બતાવવાની પરિસ્થિતિ. (અધિકરણવાચક “નામયોગી' કે “અનુગ' તરીકે એના ભિન્ન
ભિન્ન અર્થભાવ છે:) (૪) “ઘર ઉપર'–ઉપરની બાજુએ. ઉપ-માનસ ન. [સં.] ઓ “ઉપ-મન'. [(પ.ગ.) (૫) “ઘર ઉપરઘરને ઉદેશીને. (૬) “હજાર વર્ષ ઉપર’– ઉપ-માનસિક વિ. [સં.] ઉપ-માનસને લગતું, “સપ્લેશિયસ' અગાઉ, પૂર્વે. (૭) “શા ઉપર કુદાકુદ – આધારે, કારણે. ઉપ-માર્ગ કું. [સં.] મુખ્ય માર્ગને પહોંચવાને તે તે પિટા- (૮) “ઘર કે માલ ઉપર—આડથી. (૯) “ખબર આવ્યા રસ્તે, “એપ્રોચ રેડ
ઉપર-(કૃદંતના પ્રયોગે -ક્રિયા થયા પછી. (૧૦) ગાય ઉપમાલંકાર (લર) પું. [સં.] જુઓ “ઉપમ(૩)'. ઉપર નિબંધ’-વિષયમાં, વિશે. (૧૧) “સાબરમતી ઉપર’– ઉપમાવાચક વિ. સં.] ઉપમા અલકારમાં ઉપમેય અને નિકટતા. (૧૨) “મારામારી ઉપર’–લગોલગ. (૧૩) “દુકાન
ઉપમાન વચ્ચે સમાનતાને ખ્યાલ આપવા વપરાતા (“જેવું ઉપર–અધિકરણ. [૦ ઉપરથી, ૦ ઉપરનું (રૂ. પ્ર) ઊંડાં “સમાન” “પેઠે' જેવા શબ્દ) (સં.માં દૈવ પ્રથા જેવા). (કાવ્ય) ઊતર્યા સિવાય. ૦ કરવું (રૂ. પ્ર.) ધમાલ કરવી. (૨) ફરી ઉપ-મિત વિ. [] જેની સરખામણી કરવામાં આવી છે વળવું. ૦ જવું (રૂ. પ્ર.) હદ વટાવવી. (૨) હલ્લો કરો. તેવું, સરખાવેલું
૦ તળે કરવું (રૂ. પ્ર.) ઉથલાવી નાખવું. (૨) ધમાલ કરી ઉપમિતિ શ્રી. [૩] ઉપમા, સરખામણી
ફરી વળવું. ૦ થઈને (૨. પ્ર.) ગણકાર્યા વિના, ઉપરવટ ઉપમિતિ-સમાસ S. [સ.] જે સમાજમાં સમાસનાં બે થઈને. ૦ નીચે કરવું (રૂ. પ્ર.) સંભળ કરવી. (૨)
પદોમાંનું એક ઉપમેય અને બીજ ઉપમાન હોય તેવા ભારે ધાંધલ મચાવવી. ૦ નીચે થવું (રૂ. પ્ર.) આતુરતા કે કર્મધારય સમાસને પ્રકાર. (વ્યા.)
અધીરાઈ બતાવવી. ૦ ને ઉપર રાખવું (૨) (રૂ. પ્ર.) ઉપમેય ન. [સં.] ઉપમા અલંકારમાં જે મુખ્ય વર્યુ છે તે લાડ લડાવવાં. (૨) પૂરી સંભાળ રાખવી. ૦ પગ મૂક પદ કે જેની અન્ય ઉપમાન સાથે સરખામણી કરવામાં (રૂ. પ્ર) અવગણના કરવી. (૨) કચડી નાખવું. ૦પવું આવે છે, (કાવ્ય.)
(૨. પ્ર.) ભારરૂપ થઈ પડવું. (૨) ગુણેને કે અવગુણોના
(તર્ક.).
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016072 |
| Book Title | Bruhad Gujarat kosha Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Keshav Shastri |
| Publisher | University Granth Nirman Board |
| Publication Year | 1976 |
| Total Pages | 1086 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 32 MB |