Bruhad Gujarat kosha Part 1

SR No.: 016072
Original Sutra Author: N/A
Author: Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board
Publication Year: 1976
Total Pages: 1086
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 32 MB

Page 344

ઉધાર
ઉધારા યું. [સં. ચાર-> પ્રા. હર્ષાZ-] ઉદ્ધાર, છૂટકા. (ર) વાયા. (૩) વાર વિલંબ, ઢીલ ઉધાંધળું વિ. ઝાંખું
ઉધેઈ(-૧) (-ન્ય) જુએ ‘ઊધઈ ', ઉધેડ પું, બાંધેલું છઠ્ઠું કરવું એ, ઉકેલ ઉધેવું સ. ક્રિ. [જુએ ‘ઉધેડ,’ ના. ધા.] વિખેરવું, છૂટું કરવું. (૨) ચેડવું, (૩) ઉકેલવું, ઢેડવું. (૪) ઉજ્જડ કરવું. (૫) ગરીબ અનાવવું. (૬) છેતરવું, (૭) બહુ સંભંગ કરી થકવવું. ઉધેડાનું કર્મણિ, ક્રિ. ઉધેઢાવવું પ્રે., સ.ક્રિ. ઉધેઢાવવું, ઉધેડાવું જુએ ‘ઉધેડનું’માં.
ઉધેરવું સ. ક્રિ. [સં. ઉદ્ઘાર્થ-> પ્રા. ધર્મ-] ઘંટીના થાળામાંથી છાલા વતી લેટ માકામાંથી વાસણમાં લેવે, ઊધરવું. ઉધેરાવું કર્મણિ, ક્રિ. ઉધરાવવું છે., સ.ક્રિ. ઉધેરાવવું, ઉધેરાયું જુએ ઉધેરવું’માં,
ઉધેલું ન. એકથી વધુ જાતનાં આખાં—ભાંગ્યાં શાક તેલમાં પકાવી કરેલી વાની, ઊંધિયું ઉષૅ જુએ. ઊધઈ”.
ઉધાર પું. ચૌદ માત્રાના એક માત્રામેળ છંદ. (પિ.) ઉદ્ધત વિ. સં. ધૃત્ત > પ્રા. ઉપર, મા, તત્સમ] જુએ
ઊપડ',
ઉદ્ધ«ોશીપું [ + જુએ ‘જોશી'.] જયેતિષના કાચા કે નહિવત્ જ્ઞાનને આધારે જેશ જોનારા જોશી. (૨) (લા.) વિ. [પું.] ગમે તેમ ગબડાવતું, ગમે તેમ નિભાવ કરતું પ્રસવું અ, ક્રિ, સં. ૩સ્ તત્સમ] જુએ ‘ઉધરસવું’. ઉપ્રસાવું લાવે., ક્રિ. ઉપ્રસાવવું છે., સ.ક્રિ. પ્રસાવવું, ઉઘસાવું જએ ‘પ્રસવું’માં. ઉનમણે (ઉઃનમા) જુએ ‘ઉનામણા’. ઉનમથાલવું, ઉનમથાવું જએ ‘ઉનમાથવું”માં, ઉનમાથવું અ. ક્રિ, સં. ઉન્નયન->ર્ડા. ગુ. તલવ] મથવું, પ્રયત્નશીલ થવું. ઉનમથાવું ભાવે, ક્રિ. ઉનમથાવવું પ્રે., સ.ક્રિ.
ઉનમતું વિ. સં. ૩ન્મનક્ + ગુ. ‘g' ત. પ્ર.] ઊંચા થયેલા મનવાળું, દિલગીર, શાકગ્રસ્ત
ઉનમુલાવવું, ઉનમુલાવું જુએ ‘ઉનલનુંમાં. ઉનમૂન વિ. સં. ઉમ્મૌન] ધણું શાંત. (૨) ન. ધણી શાંતિ ઉનમૂની સ્રી. હઠયેાગની ‘ઉમ્ની' નામની એક મુદ્રા ઉનમથવું સ. ક્રિ. [સં. ઉન્મૂથ-] ઉન્મૂલન કરવું, ઉખેડી નાખવું. ઉનમુલાવું કર્મણિ, ક્રિ. ઉનમુલાવવું કે., સ.. ઉનરે-જલ (ઉ:નરે-) ન. શેાષણ ઉનવાવવું, ઉનવાવાવું (ઉન-) જુએ ‘ઊનવાનું’માં. ઉનંગ (ઉન ) વિ.સં. ૬] ઊંચા અંગવાળું, ઊંચું ઉનારવું અ. ક્રિ. [ગ્રા., સં. ઉન્નાથ-> પ્રા. ઉન્નાઇ−] ઉઠાડવું, જાગ્રત કરવું, જગાડવું [મીઠું ફળ ઉનાખ ન. [અર. ઉના ઔષધ તરીકે વપરાતું એક રાતું ઉનાબ-દાણા પું., ... [+ જુએ દાણે.'] ઉનાખ ફળનાં બીજ [આરડી ઉનામણુ (ઉના) ન. [જુએ ઊનું' દ્વારા.] પાણી ઊનું કરવાની નામણિયું (ઉં:ના-) ના, ચૈા પું. [+ગુ, યું' ત. પ્ર.]
૨૯૯
Jain Education International_2010_04
ઉન્નત-માર્ગ
પાણી ઊનું કરવાનું વાસણ [ત.પ્ર.] નાના ઉનામણિયા ઉનામણી (ઃના-) સ્ત્રી, ભેણું ન. [+ગુ, ‘ક્ષુ' અને ‘' ઉનામણ્ણા (ઉઃના) પું. [+ગુ. એ' ત. પ્ર.] ઉનામણિયા ઉનારણ (ઃના-) ન. [જુએ ઊનું' દ્વારા.] લેટ બાંધવાનું ગરમ પાણી
ઊનારવું (ઉના) સ.ક્રિ, જુઓ ‘ઊનું', ના.ધા.] ગરમ પાણીએ લેટ બાંધવા. ઉનારાવું (ઉં:ના-) કર્મણિ, ક્રિ. ઉનરાવવું, (ઉ:ના-) પ્રે., સ. ક્રિ. ઉનારાવવું, ઉનારાવું (Fઃના-) જુએ ‘ઉનારવું’માં.
ઉનાવું (ઃના-) અ. ક્રિ. [સં. હાથ (ના ધા.) ≥ પ્રા, ઇન્ફ્રામ-] ગરમ થવું, ઊઠું થવું. (ર) (લા.) મનમાં બન્યા કરવું, ઊનવાનું
ઉનાળ (બ્ય) સ્ત્રી. [દે. પ્રા. ઉન્નમિ ઊંચું Žાયેલું] પાણી કે અનાજનું શ્વાસનળીમાં જવું એ, અંતરાશ ઉનાળુ (ઉના-) વિ. [જુએ‘ઉનાળા’+ ગુ. ‘ઉ” ત.પ્ર.] ઉનાળાને લગતું, ઉનાળામાં થતુ કે પાકતું ઉનાળા (ઉના) પું. [સં. ૩ળા-> પ્રા. ૭મામ", ઉદ્બામ-] ઉષ્ણકાલ, ફાગણથી જે સુધીની ગરમીની ઋતુ, [૰ એસવૅા (–ઍસવે) (રૂ.પ્ર.) ગરમીની ઋતુ આવવીશરૂ થવી]
ઉનીશ હું. અજવાળું, પ્રકાશ
ઉનેવાળ વિ. [‘ઊનું” (ઊના) ગામ + ગુ. વાળું’ત.પ્ર. દ્વારા] ઊના ગામના બ્રાહ્મણાના એક ક્િરકે। અને એને લગતું ઉન્નત વિ. સં. વ્ + નત, સંધિથી] ઊંચે ગયેલું, ઊંચું. (૨) સીધું, ટટ્ટાર, ઊભું. (૩) ચડતી પામેલું. (૪) ઉમદા ઊંચા આશયવાળું. (૫) લન્ચ, ‘સમ્લાઇમ' (ન.È.) ઉન્નત-કાય વિ. [સં.] ઊંચી કાચાવાળું, પડછંદ ઉન્નત-કલ(-ળ) પું. [સં.] મધ્યરાત્રિના બિંદુથી પૂર્વમાં સૂર્યની દેખાતી ગતિ અને એ પ્રમાણે મધ્યાહ્ન-બિંદુથી
પશ્ચિમમાં દેખાતી ગતિ એટલેા સમય
ઉન્નત-કાલાંશ (-કાલીશ) પું. [+સં. ઐશ] ગ્રહ કે તારાને ધ્રુવ સાથે જોડનારી લીટી અને એ ગ્રહ કે તારા જ્યાં ઊગ્યા હોય તે સ્થાનને ધ્રુવ સાથે જોડનારી લીટી એ એ લીટીએ વચ્ચેના ખૂણેા. (ખગાળ.) ઉન્નત-કાણુ છું. [સં.] કોઈ પદાર્થને જોડનારની આંખ સાથે જોડનારી સીધી લીટી અને આંખમાંથી પસાર થતા ક્ષિતિજને સમાંતર તલ એ બે વચ્ચેÀા ખૂણેા, એંગલ ફ એલિવેશન’
ઉન્નત-તા શ્રી. [સં.] ઉન્નતપણું, ઊંચાઈ. (૨) ભવ્યતા, ‘સલિમિટી’(ન.ભે!) [ફૂલેલા પેટવાળું ઉન્નત-નાભિ કવિ. [સં.] જેની ઘૂંટી ઊપસી આવેલી છે તેવું, ઉન્નત-પથ પું. [સં.] ઊંચે! માર્ગ. (૨) ચડતીને! માર્ગે ઉન્નત-પદ.ન. [સં.] ઊંચી પદવી, ઊંચા હો, ઊંચું અધિકાર
સ્થાન
ઉન્નત-પ્રતિભા સ્ત્રી. [સં.] ઉચ્ચ ક્રાટિએ રહેલી આત્મ-ઝળક ઉન્નત-ભૂમિ સ્ત્રી. [સં.] ઊંચી જચીન, ઉપર ઊપસી આવેલું ભૂમિતળ
ઉન્નત-માર્ગ છું. [સં.] જુએ ‘ઉન્નતપથ’.