Page Text
________________
ઉકરાંટું
૨૭૪
ઊંતિ
મળશુદ્ધિ કરવા જવું, ઝાડે જવું, ખર્ચ જવું. ૦ કર (રૂ.પ્ર.) જેણે ચોળી કે કાપડુંકબજે નથી પહેચ તેવી (સી), કામકાજ કે દેવાને આળસથી વધવા દેવું. (૨) એક જ કાંચળી વિનાની (સ્ત્રી) ઠેકાણે ચીજવસ્તુઓ નાખ્યા કરવી.]
ઉકાંટવું અ. ક્રિ. જિઓ “ઉકા', ના. ધા.] રોમાંચિત ઉકરડું વિ. અભિમાન, ગવલું. (૨) (લા.) અવળા થવું. (૨) ધ્રુજવું, કંપવું પ્રકારનું, ઊંધું
[તાલાવેલી, આતુરતા, ચટપટી ઉકાંટો ! [સં. ૩ષ્ટ-> પ્રા. ફટમ–૨વાડાં ઊભાં થવાં] ઉકરાટે ડું. ઉકાટે, ઉત્સાહાત્મક આવેશ, ઉશકેરાટ. (૨) (લા.) ઉત્સાહ, ઉકરાંટો. (૨) તાલાવેલી. (૩) અભાવ, ઉકલત (-ત્ય) સ્ત્રી, જિએ “ઊકલવું”.] ઊકલવું એ, ઉકેલ. કંટાળે. (૪) પ્રકોપ (૨) (લા.) સૂઝ. (૩) શક્તિ
ઉકાંસલું સ. ક્રિ. [સં. ૩ળુ- > પ્રા. સવારૂ-] ખાદી કાઢવું, ઉકરાવવું જએ “ઊકરવુંમાં.
બહાર કાઢવું. (૩) (લા.) ઉત્તેજન આપવું. ચડાવવું, ઉશ્કેરવું. ઉકલાવવું એ “ઊકલવું'માં.
(૪) ધ્યાન પર લાવવું, ભુલાયેલું તાજુ કરવું. (૫) ઉકસાવવું એ “ઊકસમાં.
નજરમાં લાવવું, પ્રગટ કરી બતાવવું. ઉકાંસાવું કમણિ, ઉકળાટ, - પું, મણ (-મસ્ય) સ્ત્રી. [એ “ઊકળવું' .િ ઉકસાવવું છે, સ. કિ. + ગુ. અટ, ટો” “આમ” . પ્ર.] (લા.) ગરમી કે ઉકાસણુ ન. [સં. ઉRવર્ષળ >પ્રા. ૩વરસ], ણ ી ., સૂર્યના તાપને લીધે થતી અકળામણ, કઠા. (૨) સંતાપ. શું ન. [ + ગુ. “ઉ” – “ઈ' સ્વાર્થે ત. પ્ર.] ઉત્તેજન, (૩) ગુસ્સે.
ઉશ્કેરણી. (૨) ઉન્નતિ, ચડતી, ઉત્કર્ષ ઉકળાવવું એ “જીકળવું'માં. (૨) (લા.) ગુસ્સે કરવું ઉકસાવવું, ઉકાંસાવું જુઓ “કાંસવું'માં. ઉકંદ (ઉકન્ડ) વિ. [સં. ૩@1> મા. ૩૧હં] [ગ્રા.] જેના ઉકીર છું. [જએ “ઉકેરો'.] આંખને ચેપડો. (૨) ખેલી ઉપર હજુ ધુંસરું ન નાખ્યું હોય તેવી કાંધવાળું. (૨) માટીના ઢગલા (લા.) પલટયા વિનાનું
ઉકુણ ડું [. કરવુ > પ્રા. ૩ ] માંકડ. (૨) જ ઉકટ એ “ઉકાંટે.”
ઉકુશ છું. એક પ્રકારને સાથળ અને પગ ઉપર થતાં ઉકાણે પૃ. ચેરી
ચાઠાંને રેશ, “ક” ઉ-કાર છું. [] “ઉ” વર્ણ. (૨) “ઉ” ઉચ્ચારણ
ઉકેડી . એક પ્રકારની ભાજી ઉકારાંત (રાન્ત) વિ. [+સં. અa] જેને છેડે હૂસવ ઉકાર ઉકેરે . [૪ વલ્લવ-> પ્રા. ૩વવામ-] જમીનમાંથી આવે છે તેવું (પદ શબ્દ વગેરે)
ઊધઈ વગેરે માટી બહાર કાઢી નાના મોટા ઢગલા કરે છે ઉકારિયું ન જુએ “ઊંકારિયું.'
એ ઢગલ. (૨) કચરાને ઢગલો. (૩) નવાં વીંધેલાં નાકઉકાવું જ “ઉકjમાં.
કાનના વીધ આસપાસ લેહીને બાજત પોપડે–ખરે ઉકાસ છું. [સં. ૩ > પ્રા. ૩વરૂ, ૩૨ાત ] (લા) ઉમેરવું સ. ક્રિ. [જુઓ “ઉકેરે',-ના.ધા.] (લા.) કનડવું, ઉશ્કેરણી, ઉત્તેજના
પજવવું. ઉકેરાવું કર્મણિ, કિં. ઉકેરાવવું છે., સ.કિ. ઉકાસ છું. [સં. અવરો] ખાલી જગ્યા. (૨) ખાલી ઉકેરાવવું, ઉશ્કેરાવું એ “ઉકેરમાં.
સમય. (૩) નવકાંકરીની રમતમાં કાંકરીની એક ચાલ. ઉકેલ પુ. [ દે. પ્રા. ૩૪ અને જુઓ “ઉકેલવું'.] નજર (૪) (લા.) સગવડ, અનુકૂળતા
પહોંચાડવાપણું, આવડત. (૨) ઝડપથી કામ કરવાની શક્તિ, ઉકાસણી સ્ત્રી. [૧એ “ઉકાસવું” + ગુ. “અણ' કુ.પ્ર.]. ઉકલત. (૩) ખુલાસે, નિર્ણય, નિકાલ, નિરાકરણ (૪)
ઉશ્કેરણી, ઉત્તેજના. (૨) પિરવી, યુક્તિ. (૩) માગણી સૂઝ, સમઝ. [૦ આપવા, ૦ કાઢશે (૨. પ્ર.) નિરાકરણ ઉકાસવું સ. ક્રિ. [સં. ૩૬ > પ્રા. ૩રસ-] ઉપર કરી આપવું. ૦ ૫ (રૂ. પ્ર.) સૂઝ પડવી, સમઝાવું]. ફેંકવું. (૨) નસાડવું (જવું.)
ઉકેલી સ્ત્રી, જુઓ “ઉકેલવું' + ગુ. “અણી ઉ.પ્ર.] ઉકાળ . [સં. >પ્રા. ૩૦] આબાદી કે ચડતીને ખુલાસે, નિરાકરણ સમય, (૨) સારા પાકને સમય, સુકાળ
ઉકેલ-બાકી વિ. [જુઓ “ઉકેલ' + બાકી'.] જેને હજી ઉકેલઉકાળવું જએ “ઊકળવું'માં. (૨) (લા.) બગાડવું, ખરાબ નિર્ણય-નિરાકરણ નથી કરવામાં આવેલ તેવું, “બૅક-લેંગ' કરવું, નુકસાન કરવું, (નુકસાનના અર્થમાં) લાભ કરે. ઉકેલવું સ. ક્રિ. દિ. મા. ૩વગેરું; અને “ઊકલવુંનું પ્રેરક રૂ૫] ઉક(ક)ળાવવું પુનઃ પ્રે., સ.ક્રિ.
બાંધેલી કે ગુંથેલી યા ગૂંચવાયેલી વસ્તુને છૂટી યા ખુહલી ઉકાળ . [જ એ “ઉકાળવું' + ગુ. “એ' કુ.પ્ર.] ‘ઉકાળ- કરવી. ગૂંચ કાઢવી. (૨) અક્ષર ઓળખવા, સ્પષ્ટ રીતે વાની-ખદખદાવવાની ક્રિયા. (૨) ઔષધને ભૂકે નાખી વાંચી લેવું. (૩) ખુલાસો કરી અપ. (૪) (લા.) ખાવું, કરવામાં આવતે કવાથ. (૩) મરી-સુંઠ અદિને કે નાખી જમવું. ઉકેલાવું કર્મણિ, ક્રિ. ઉકેલાવવું પુનઃ પ્રે., સ.ફ્રિ. ઉકાળેલાં દૂધ-પાણી. (૪) સોનારૂપાને જોવા તથા હાથીદાંત ઉકેલાવવું, ઉકેલાયું જુઓ “ઉકેલવું'માં. [‘ઉકેલ'. વગેરે ખટવવા માટે ખાટી ચીજને કરાતો કવાથ. (૫) ઉકેલો છું. જિઓ “ઉકેલવું' + ગુ. ” સ્વાર્થે ત. પ્ર.] જુઓ (લા) ક્રોધ કે ગુસ્સાથી જીવને થતે સંતાપ. [લેહી-ઉકાળો ઉક્ત વિ. [સં] બેલેલું, કહેલું (૨. પ્ર.) માનસિક પ્રબળ સંતાપ, કલેશ].
ઉક્તિ સ્ત્રી, સિ.બેલ, કથન, વચન. (૨) નાટય રચનામાં તે ઉકાંચળી લિ., શ્રી. [સ, ૩જવુ>િ પ્રા. ૩ઘવઢિમાં] તે પાત્રને વચન-વિન્યાસ. (નાટથ) (૩) પ્રસાદગુણ. (કાવ્ય)
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016072 |
| Book Title | Bruhad Gujarat kosha Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Keshav Shastri |
| Publisher | University Granth Nirman Board |
| Publication Year | 1976 |
| Total Pages | 1086 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 32 MB |