Bruhad Gujarat kosha Part 1

SR No.: 016072
Original Sutra Author: N/A
Author: Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board
Publication Year: 1976
Total Pages: 1086
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 32 MB

Page 20

પૂર્વેના “ઈને હૃસ્વ કરવો કે નહિ એ ચર્ચાનો વિષય ઊલટું, અહીં “ઉ” પછી સ્વાભાવિક આવતી નથતિહોય છે, જ્યારે અહીં તે અસ્વાભાવિક “ઈ એ' નો વિરોધ કરવામાં આવ્યો છે, એટલે આ નિયમ એ પ્રત્યય માની લેવામાં આવ્યો છે. એવો પ્રત્યય માત્ર વ્યવહાર પૂરતું જ છે, ઉચ્ચારણુથી વિરુદ્ધ છે. શક્ય જ નથી. મધ્યકાલીન ગુજરાતીમાં કર્મણિરૂપ ર૭ –૯ માં દ્વિતીય ભૂતકૃદંતમાં સ્વરાંત ઉપરથી આવેલાં રી, એવાં રૂપ પરથી ધાતુઓ પછી “એલું-નું “યેલું” થાય છે એ ફનો શુ થયે, વસ્તુસ્થિતિએ વચ્ચેની હું ઉપરથી ભાર બતાવવાનું વાજબી વિધાન થયું છે. આ સાથે ખસી g ઉપર જતાં લઘુપ્રયત્ન કારવાળું રૂપ નિચે એટલું ખ્યાલમાં રાખવું કે ઉચ્ચારણની દૃષ્ટિએ આ વાજ ; વાણિયાશાહી અશુદ્ધ લખાણમાં “એ” હસ્વ છે; સુરત બાજ “જોયેલું” નજીકનું ઉચ્ચા
રીખ એવાં પણ રૂપ લખાયેલાં. હેપ વાચન- રણ છે. માળાએ એ આંધળિયાં કરી સ્વીકાર્યા અને પછી
જમાં બતાવ્યા પ્રમાણેના રૂપ પણ વ્યવહારપૂરતાં તો વ્યુત્પત્તિ કે ઉચ્ચારણ કોઈને પણ આધાર વિનાનો “ઈએ” પ્રત્યય જ જાણે કે છે એમ સ્વી- .
જ છે; એને પણ ઉચ્ચારણ સાથે સંબંધ નથી. કારવામાં આવ્યું. ૨૫ મા નિયમમાં પ્રાપ્ત સંસ્કૃત ઈંચ
[કેટલીક પ્રકીર્ણ સૂચના] પ્રત્યય જેવી જ આ સ્થિતિ છે. એમાં શું હસ્ય ૨૮. પૈસા, ચૌટું, પૈડું, ૨ એમ લખવું. પણ પાઈ, બની ગુજરાતીમાં રૂડું-– તરીકે આવ્યો તેમ જ
પાઉંડ, ઉડઈ, સઈ એવા શબ્દો દર્શાવ્યા પ્રમાણે લખવા. પેલે મધ્ય ગરાતીનો ૪ પ્રત્યય કુ તરીકે “અઈ” “ઉ” નું ઉચ્ચારણ “એ” “” જેવું ગુજરાતીમાં અબાધિત રીતે વ્યુત્પત્તિ અને ઉચ્ચારની થાય છે જ, એટલે “પૈસે, ચૌટું વગેરે બરોબર છે.
એકતાથી વારસામાં મળ્યો છે. એટલે વર્તમાનકાળ “પાઈ પાઉડ” માટે પ્રશ્ન નથી, પ્રશ્ન ફરી “ઊડઈ ૧લા પુરુષ બહુવચનના રૂપ “કરિયે છિયે “સઈ” “ઊધઈ” અને “થઈ” “જઈ' લઈ” “દઈ
ખાઇયે છિયે “સૂઈ જોઈયે કહા જેવાં સંબંધક ભૂતકૃદંતોને રહે. આમાં ભાર મારિય એવાં જ સ્વીકારવાં જોઇયે. હિંદીમાં ઉપાંત્ય “અ” ઉપર હોવાથી “ઈ” દીધું ઉચ્ચારી આ પ્રકારનાં કર્મણિરૂપ છે તે સરખાવો. શકાતું નથી, ઉત્તર સ્વર પૂર્વને સ્વરિત સ્વર સાથે
વહેલામાં વહેલી તકે આ અસ્વાભાવિક રૂપનો સધિસ્વરાત્મક (dipthong ) બની એક માત્રાથી ત્યાગ કરી નિરપવાદ રીતે, જરા પણ પ્રાંતીયતાના પણ અલ્પતા પામે છે, પણ વ્યવહારપૂરત “ઈ” ગંધ વિનાને “ઇયે? પ્રત્યય આ રૂપમાં સ્વીકારવાની દીર્ઘ રાખે છે એટલે વ્યવહાર પૂરતી આવી જોડણી હું ભલામણ કરું છું. ૨૫ મા નિયમને અનુસરી લેશ કરવી એવું જ માત્ર સમાધાન છે. પણુ અપવાદ વિના ગુજરાતી બોલતી સમગ્ર પ્રજાના આવી જ સ્થિતિ ઉપાંત્ય સ્વર ઉપર ભાર છે કંઠમાં આ જ રૂપ સ્વાભાવિક છે.
તેવા કારાંત શબ્દો-ખાઈ” “સમાઈ” “સૂઈ' [૨૭] ૩. જુવે, ધુવે નહિ, પણ જ, ધુઓ લખવું. વગેરે સંબંધક ભૂતકૃદંત કેઈ” “જમાઈ' જેવા શબ્દો તેમ જ ખેવું, રોવું, જેવા કારાંત ધાતુઓમાં ખુઓ,
અને “આઈ” અંતવાળાં ભાવવાચક નામોનો છે. ઓ લખવું, અને જુએ છે, ધુએ છે, ખુએ છે, એ છે, સંધિસ્વરાત્મક સ્થિતિને કારણે ઉચ્ચારણુથી “ઈ' જોયેલું, તું, યેલું, તું, યેલું, તું વગેરે રૂપે દર્શા. હથી પણ ઓછો સમય લે છે. માત્ર વ્યવહારવ્યા મુજબ લખવાં.
પૂરતો જ દીર્ઘ 'ઈ' સ્વીકારાય છે. 1. સવું, પીવું જેવાં ક્રિયાપદમાં સૂએ છે, સૂઓ, સૂતું, સતેલ, સુતાર, અને પીએ છે, પીઓ, પીતું, પીધેલ, પીનાર ૨૯. સા. જિદગી, સમજ એમાં જ; તથા ગોઝારું, મેએ પ્રમાણે લખવું.
ઝારમાં ઝ; અને સાંજ-ઝ, મજા-ઝા, એમ લખવું. ૨૫ મા નિયમમાં જે વાતનું વિધાન છે તેને જ “સજા “જિંદગી” જેવા વિદેશી શબ્દને પ્રશ્ન મળતું આ – નિયમનું વિધાન છે, પણ એનાથી જરૂરી નથી, ખરે પ્રશ્ન તો તદ્દભવ ગુજરાતી શબ્દો ઊલટું, એટલો તફાવત છે. “ઈ' પછી યતિ વિશેનો છે. આ શબ્દમાં ‘જ’ છે કે “ઝ એનો બતાવવી આવશ્યક માનવામાં આવી છે, એનાથી નિર્ણય ઉચ્ચારણ તે આપે જ છે. “હમજ” એવી