Bruhad Gujarat kosha Part 1

SR No.: 016072
Original Sutra Author: N/A
Author: Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board
Publication Year: 1976
Total Pages: 1086
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 32 MB

Page 178

અવનત-માણ
અવનત-કાણ પું. [સં.] જોવાના પદાર્થોનારની આંખ સાથે જોડનારી લીટી આંખમાંથી પસાર થતાં ક્ષિતિજ-સમાંતર તલ સાથે કરે છે તે ખણા, ‘`ગલ ઑફ ડિપ્રેશન’. (ગ.) અવનત-યંત્ર (-ચત્ર) ન. [સં.] દીવાલ વગેરેના ચણતરમાં પથ્થરના થર સરખા સીધાણમાં છે કે નહિ એ બતાવનારું લાકડાની ઘેાડી અને એળેલાનું બનેલું સાધન, અવલંબયંત્ર, સાંધણી. (વાસ્તુ.) અવનત-શીર્ષ વિ. [સં.] નીચે નમાવેલા માથાવાળું અવનતાંગ (-નતાંŚ) વિ. [સં. + મ ્.] નમેલાં અંગેાવાળું, વાંકા વળેલા શરીરવાળું અવનતાંશ (-નતાશ) પું. [સં. + અંશ] જેવાના પદાર્થ જેનારની આંખ કરતાં નીચે હોય ત્યારે પદાર્થને આંખ સાથે જોડનારી લીટી આંખમાંથી પસાર થતા ક્ષિતિજ-સમાંતર તલ સાથે જે ખૂણા કરે છે તે ખૂણાના અંશનું માપ, ‘ડિપ્રેશન.' (ગ.)
અવનતાંશ-ક્રાણુ (“નતાશ-) પું. [સં.] જ અવનત-કાણ,’ અવ-નતિ સ્ત્રી. [સં.] નીચે નમી પડવાની ક્રિયા. (ર) પડતી, અધેગતિ [પડતી લાવનારું અવનતિ-કારક, અવનતિ-જનક, અવનતિ-પાષક વિ. [સં.] અવનતદર વિ. [સં. મવનજ્ઞ + ૩રૂરી] અંદર વળેલા ભાગ હોય તેવું, અંતર્ગોળ, ગગતાકાર, ‘કૅન્કેવ’
અવન* ધિ. [સં.] ખાંધેલું. (૨) મઢેલું. (૩) diલું. (૪) ન. ઢાલક
અવિન(ની)-નાથ, અવિન(-ની)-નાયક, અવિન(ની)-પતિ, અનિ(-ની)-પાલ(-ળ), પું. [સં.] પૃથ્વીપતિ, રાજા અવિન(-ની-મંઢલ(-ળ) (−મડલ,-ળ) ન. [સં.] સમગ્ર
પૃથ્વી
અવિન(-ની)-સ્વામી અવનીશ,-શ્વર, અવનીંદ્ર (-નીન્દ્ર) હું. [ + સં. ધા,-શ્વર, ૬] જએ અવનિનાથ.' અવ-નેજ ન. [સં.] હાથ-પગ ધેાવાની ક્રિયા. (ર) શ્રાદ્ધ વખતે દર્ભ વગેરે ઉપર પાણી છાંટવાની ક્રિયા. (૩) (લા.) હાથ-પગ ધાવા માટેનું પાણી
અવ-પતન ન. [સં.] નીચે આવી પડવાની ક્રિયા. (૨) અધેાગતિ, અવનતિ
અવમ-સંખ્યા
અવ-પણિ પું. [સં.] તાલ આપવાના વખત પહેલાં તાળી પાડવી એ, અતીતગ્રહ. (સંગીત.)
Jain Education International_2010_04
૧૩૩
અન-કુતપ કું., અવન-વાઘ ન. [સં.] માઢા ઉપર ચામડું મઢાયે એના ઉપર થાપ મારી કે આંગળાં કે ડાંડી મારી વગાડવામાં આવતું વાઘ (ઢાલ તબલાં પખાજ ડકું નગારાં વગેરે)
અવનવ, "વીન વિ. [. અમિ->શુ. ‘અવ’+ સં.], “શું
વિ. [ + ગુ. ઉં” ત. પ્ર.] તન નવું. (૨) (લા.) વિલક્ષણ પ્રકારનું. (૩) ભાતભાતનું, તરેહવાર. (૪) અલૌકિક, અદ્ભુત અવનિ, -ની સ્રી. [સં.] પૃથ્વી. (૨) ભૂમિની ઉપરની
સપાટી, ભેાંચ. [॰ નું આકશ ને આશનું અવિન(-ની) અવભ્રંથ-સ્નાનન. [સં.] યજ્ઞની સમાપ્તિએ કરવામાં આવતું કરે તેવું (રૂ. પ્ર.) ધમાલ મચાવી મૂકે તેવું, ભારે ધાંધલિયું, આકાશ-પાતાળ એક કરે તેવું] અવનિ(-ની)-ચર વિ. [સં.] જમીન ઉપર ચાલનારું, સ્થલચર અનિ(-ની)-તલ(-ળ) ન. [સં.] પૃથ્વીની સપાટી, જમીન, ભેાંય, ધરતી
અલ-પાત પું. [સં.] નીચે પડવું-ઊતરવું એ, અધઃપતન, અવપતન. (ર) હાથીને પકડવા માટે કરેલા ધાસ ઢાંક્લે ખાડો. (૩) ખાડો. (૪) નાટકમાં નાસવાના કે વ્યાકુલ થવાના દેખાવ કરીને ગર્ભ કે ગભાંકની કરવામાં આવતી સમાપ્તિ. (નાથ.) અત્ર-પાતન ન. [સં,] નીચે પાડવું–ઉતારવું એ. (૨) આરટી નામની નાટયરચનામાં ચાર અંગેામાંનું એક, પ્રવેશક એટલે પૂર્વની કથાના સાર તથા આવનારા વસ્તુનું સૂચન કરતા નાટકના ઉપેાઘાત (હર્યું અને લાયન એટલે નાસી જવાની વાતવાળા ભાગ). (નાટય.) અવ-પોષણ ન- [સં. મવ-પોષળ] હલકી કાર્ટિનું ભરણપોષણ અત્ર-બલ(-ળ) ન. [સં. અન્વ] અવળું વિરાધી કે ખાટું
મળ
અવ-બુદ્ધ વિ. [×.] જાણવામાં આવેલું. (ર) જેની ચેતના જાગ્રત થઈ છે તેવું, પરમ જ્ઞાની
અ-ખાધ પું. [સં.] જાગવું એ, જાગૃતિ. (૨) જ્ઞાન, ખેાધ. (૩) ઈશ્વરપ્રેરિત જ્ઞાન. (૪) વિવેકબુદ્ધિ અવ-ભાષક વિ. [સં.] અવબેધ કરાવનારું અવ-ખાધન ન. [સં.] જુએ અવખેાધ(૧, ૨).' અવ-ભાસ પું. [સં] તેજ, પ્રકાશ, (ર) જ્ઞાન, (૩) પ્રેરણા, દર્શન. (૪) આભાસ, દેખાવ (પ) (લા.) માઁદા, હદ. (૬) મિથ્યા જ્ઞાન
અવ-ભાસ વિ. [સં.] અવભાસ કરાવનારું અવ-ભાસિત વિ. [સં.] પ્રકાશિત અવભાસી વિ. [સં., પું.] પ્રકારાવાળું અવ-ભ્રંથ ન. [સં.] મુખ્ય યજ્ઞની સમાપ્તિ. (ર) મુખ્ય ચજ્ઞની સમાપ્તિએ કરવામાં આવતું યજ્ઞનું અંગભૂત સ્નાન. (૩) ચજ્ઞના અંતભાગના સ્નાનથી થતી પવિત્રતા. (૪) એવા પવિત્ર સ્નાનનું પાણી
સ્નાન
અવમ વિ. [સં.] છેવટનું, છેલ્લું. (ર) ઊતરતી કેાટિનું. (૩) નીચ, અધમ
અલ-મત વિ. [સં.] જેની અવજ્ઞા કરવામાં આવી છે તેનું (૨) તિરસ્કૃત
અવ-મતિ . [સં.] અવજ્ઞા, અનાદર. (૨) અણગમા અવમ-તિથિ સ્રી. [સં.] હિંદુ મહિનામાં ક્ષયતિથિ અવમ-દિન પું. [સં, પું., ન.] સૌર વર્ષમાં તિથિની સંખ્યા અને સાવન દિનની સંખ્યા વચ્ચેના અંતરનાં ઘડી પળ વગેરે ખેડી દેતાં બાકીના આખા દિવસની સંખ્યા. (જ્યે।.) અવ-મનુષ્ય ન. [સં., પું.] જેમાંથી માણસ જાતિના વિકાસ થયા મનાય છે તેવું પ્રાણી. (પ્રા. વિ.) અવ-મ(-૫) પું. [સં.] નાટકની પાંચ સંધિઓમાંની પાંચમી સંધિ, વિશે સંધિ. (નાટય.) અવમ-સંખ્યા (સફખ્યા) આ, [સં.] જરૂરી એછામાં એછી સંખ્યા, નક્કી કરેલી કાર્રસાધક સંખ્યા, કરમ'