Bruhad Gujarat kosha Part 1

SR No.: 016072
Original Sutra Author: N/A
Author: Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board
Publication Year: 1976
Total Pages: 1086
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 32 MB

Page 1001

ઝમર
સેનાના હાર
ઝૂમર ન. [જુએ ‘ઝુમક. '] ઝૂમરી શ્રી. એ નામની એક એજાર. (૩) એક રાગ-ભેદ. (સંગીત.)
૯૫૬
[ઝમણું. (૩) (લા.) નાચ મક (૨).' (ર) ફૂલવેલ. (૨) એક જાતનું
જુઆ
ઝૂમર પું. ચૌદ માત્રાના સંગીતને! એક તાલ. (સંગીત.) ઝૂમવું અ. ક્રિ. [દે, પ્રા. 4] લટકવું, ટીંગાવું, લચી પડવું. (૨) (લા.) આતુરતાથી ટાંપી રહેવું. (૩) ઝઝૂમવું. ગુમાવું ભાવે, ક્રિ. ઝુમાવવું પ્રે., સ.ક્રિ. ઝૂમાઝૂમ (મ્ય) સ્ત્રી. [જએઝ્મ,’—દ્ધિાંવ.] (લા.) વારંવાર હૂમલા કરવાની ક્રિયા
ઝૂર-ઝૂરવું અ, ક્રિ. જ઼િએ ‘ઝવું,'–ઢિર્ભાવ.] ખૂબ ઝરવું.
(ર) (લા.) પ્રસરવું, ફેલાવું
ઝૂરણુ ન. [જુએ ‘ઝર'+ગુ. અણ' ě. પ્ર.] ઝરવું એ, ઝુરાપા, વિરહનું દુઃખ. (ર) કપાંત, (૩) પસ્તાવા ઝૂરમ પું. [જુએ ઝરવું' દ્વારા.] આવેશ, વેગ ઝૂરરી સ્રી. એ નામનું એક શિકારી પશુ ઝૂરવું અ. ક્રિ. [દ. પ્રા. ક્રૂર-યાદ કરવું] (લા.) યાદ કરી કરીને ટળવળવું, તલસવું. (ર) એવા ટળવળાટથી ઘસાવું, હીરાવું, ઝુરાવું ભાવે, ક્રિ. ઝુરાવવું કે.,સ.કિ. ઝૂરિયું ન. પથ્થરના નાના ટુકડા ઝૂરી પું. જ હું ખેલનાર આદમી. (૨) સ્રી, જૂઠાણું ઝૂરીને સ્ત્રી. [જુએ ‘ઝરવું' + ગુ. ‘ઈ' કૃ.પ્ર.] (લા.) દેવીને
પ્રસન્ન કરવા ડાકલાં વગાડવાની ક્રિયા
ઝૂરા પું. [જ ‘ઝરવું'+ગુ. ‘એ' કૃ.×.] પતિ, ધણી. (૨) (લા.) ધર્મસ્થાનમાં અર્પણ કરાતું નૈવેદ્ય સ્કૂલ (-૧૫) શ્રી. [જુએ ‘ઝૂલવું.'] ઝલવાની ક્રિયા. (૨) હીંચકા, ઝલે. (૩) બળદ હાથી ઘેાડી ઘેાડા વગેરેની પીઠે ઉપરનું આચ્છાદન. (૪) ઢારના ગળા નીચે લટકતી માંસલ ગાદડી. (પ) ગાયનમાં આવતી હલકવાળી તુર્ક, આંતરે. (૬) કાથળે, ગૂણી. [॰ની બગલી (ŕ.પ્ર.) મગદળની એક સરત. ની બેઠક (-બૅઠકય) (રૂ.પ્ર.) બેઠક કરવાની કસરતના એક પ્રકાર]
ઝૂલડી સ્ત્રી. [જુઓ ‘ઝલ’ + ગુ. ‘હું' સ્વાર્થે ત.પ્ર. + ઈ ” સ્ત્રીપ્રત્યય.] બાળકનું ઝલતું રહે એ પ્રકારનું કેડિયું કે ઝભલું. (૨) કસબી કારવાળું કેડિયું
ઝૂલણુ વિ. જુિએ ‘ઝૂલવું' + ગુ. ‘અણુ' ક વાચક રૃ.પ્ર.] લનારું, ઝૂલતી ચાલ ચાલનારું ઝૂલણ-હાથિયું વિ. જ઼િએ ‘ઝૂલણ' + ‘હાથી' + ગુ, ‘યું. ત.પ્ર.] ઝૂલતા હાથીના જેવું, હાથીની જેમ ઝૂલતું ચાલનારું ઝૂલણા પું. [દે પ્રા. ધ્રુણા ન., -ળા શ્રી.] પાંચ પાંચ માત્રાનાં વચ્ચેની ૩૭ માત્રા લઘુ જ હેાય તેવાં ઝુમખાંવાળા ૩૭ માત્રાના એક છંદ, (પિં.) ઝૂલણુક નં. [જુએ ‘ઝલકું’ + ગુ. ‘અણું’કૃ.પ્ર.] ઝૂલવું (૨) પારણું. (૩) (લા.) બાળકને સુવડાવતાં ગાવાનું ગીત, હાલરડું
Jain Education International_2010_04
ઝૂલવું .ક્રિ. [દે,પ્રા. દ્ગુરૂ-] ઝલામાં રહી હીંચકવું, (૨) ડોલવું. ઝુલાવું ભાવે,, ક્રિ. ઝુલાવવું કે, સક્રિ. ઝૂસવું સ.ક્રિ. બાળવું. (૨) લાંચ આપવી. ઝુલસાનું
૪૫(-4)વું
કર્મણિ, ક્રિ. ઝુલસાવવું કે., સક્રિ ઝૂલા-ખુરસી(-શી) સ્ત્રી. [જુએ ‘લે' + ‘ખુરસી(-શી).’] ઝુલતી હોય તેવી ખુરસી
[ગાડી ઝૂલા-ગાડી શ્રી. જિઓ ‘ઝ્યા’ + ગાડી.’] કમાનવાળી ઝૂલતી ખૂલી સ્ત્રી. [જુએ ‘ફ્લે’ + ગુ. ઈ ' સ્રીપ્રત્યય.] (લા.) નાના પતંગ [(૨) (લા.) ખાય, ખેાટ, નુકસાન, તેટ ઝૂલે પું. [જુએ ‘ઝ લવું’ + ગુ. ‘એ’ કૃ. પ્ર.] હીંચકા, હિંડોળા’ ઝૂ(-^)સરી સ્રી. [જઆ ‘ઝ-ઝું )સરું' + ગુ. ‘ઈ’ શ્રીપ્રત્યય.] જુએ ‘ધૂંસરી.’
ઝૂ(-ઝૂ)સરું ન. જએ ‘સરું.'] જુએ ધૂંસરું. પ્રંસે હું ધીમે આ
વરસાદ
ટૂંક॰ (કય) સ્ત્રી. [જુએ ‘ઝુકાવું.'] ઝુકાવું એ (આંખમાં), ઝંકા લાગવા એ, ઝાંકા. [॰ઉતારવી (રૂ.પ્ર.) આંખમાં ફૂંક મારી ઝંકનું દુઃખ મટાડવું. ૦ લા(વા)ગવી (રૂ.પ્ર.) ઝાંકા થવા]
ટૂંક વિ. બહાદૂર, શૂરવીર ખૂં(-ઝાં)કાવવું જુએ ‘ઝૂં-ઝે)કાવું’માં. ઝૂં(-ઝ)કાવું ક્રિ[અનુ.] (આંખમાં કાંઈક) વાગવું, ઝૂં-ઝેÎ)કાવવું કે., સ.ક્રિ.
ટૂંકું ન. કાનમાં પહેરવાનું એક ઘરેણું અંશું વિ. લ, લેાંડકું, બળિયું, જોરાવર મૂંઝરાં ન., ખ.વ. જુએ ‘ઝુલકાં,’ હૂં(-ઝેi)ટ (-ટય) શ્રી. [જુએ ‘ઝ(-Hi)ટવું.’] ખ ચવી લેવાની ક્રિયા. [॰ મારવી (રૂ.પ્ર.) ઝૂંટવી લેવું, ખૂંચવી લેવું.] ઝૂંટવણી શ્રી. [જુએ ઝંટવવું' + ગુ. ‘મણી' કૃ.પ્ર.] ઝૂંટવી
લેવાની ક્રિયા
ઝૂંટ(-ટા)વવું જુએ ‘ઝૂંટવું'માં (‘ઝંટાવવું' ખાસ રૂઢ નથી ) યૂં-ઝેi)ટલું સાક્રિ. [રવા.] હાથ મારી ખૂંચવી લેવું, પડાવી લેવું, આંચકી લેવું. ચૂંટાવું કર્મણિ., ક્ર. ફ્રૂટ(-ટા)વ પ્રે., સક્રિ‚ ‘ઝંટાવવું” વ્યાપક નથી.) ગૂટખૂંટા (પ્રંટમ્-ઝંટા), ખૂંટા-ખૂંટ (ટચ) સ્ત્રી. [જુએ ‘ઝંટ;’ દ્વિર્ભાવ.] સામસામી ઝૂંટવી લેવાની ક્રિયા ચૂંટાવવું, ઝૂંટવું જુએ ઝુંટવવું’માં. (વ્યાપક ‘ઝૂંટવવું' છે, ‘ચૂંટાવવું” રૂઢ નથી.)
ચૂંટી શ્રી. જુિએ ‘ઝૂંટવું’+ગુ. ‘ઈ' ત.પ્ર.] જુએ ‘× ટ’ ઝૂંપ(-પી) શ્રી. ચિતા, ચેહ
ઝૂંપણું ન. [જુઓ ‘ઝંપડું' + ગુ. ‘લ' સ્વાર્થે ત..., પરંતુ મધ્યગ તરીકે સ્વાભાવિક ‘પલડું.’] ઝંપલડું, ઝૂંપડું,(પદ્યમાં) ઝૂંપઢા-વાસી વિ. [જુએ ‘ઝૂંપડું' +વાસી ']ઝૂંપડામાં વસનારું ખૂંપડી શ્રી, જિએ ‘ૐહું + ગુઈ સ્ત્રી પ્રત્યય.] નાનું ઝંપ, કુટી [નાના અવાસ ઝૂંપડું ન. [દે.પ્રા. ધ્રુવમ] ઘાસપાલા વગેરેને બનાવેલું એ.ઝૂંપણ ન જુએ ‘ઝંપવું' + ગુ. ‘અણ’કૃ.×] જંપી જવું એ, ગાઢ નિદ્રા, (૨) (લા.) સુસ્તી ઝૂંપલડી જુએ ‘ઝંપડેલી.'
ઝૂંપ(-)વું અ, ક્રિ. [અનુ.] ઝંપવું, ગાઢ નિદ્રા લેવી. (ર) સુસ્તી અનુભવવી. ઝંપા(-ફા)વું ભાવે.,ક્ર.ઝૂંપા(-ફા)વવું પ્રે., સ.ક્રિ.