Page Text
________________
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[देवकाण्डः-२ १निशानं निशा, सर्वव्यापाराणां तनूकरणम् । निपूर्वात् इति स्वामी। ६ (क्षपयति वेशं क्षपा। 'बै क्षये'(भ्वा.प.अ.) 'शो तनूकरणे'(दि.प.अ.) अस्माद् 'आतश्चोपसर्गे'३।१।१३६॥ अस्माण्ण्यन्ताद् मितः पचाद्यच्) । क्षप्यते सूर्याचारेण, क्षपयति ३० इति भावेऽङ्, तद्योगाद् अर्शआद्यच् । (अथवा नितरां श्यति चेष्टा वा क्षपा । 'क्षप प्रेरणे'(चु.उ.से.), पचाद्यच्, भिदादित्वादङ् तनूकरोति व्यापारान् इति निशा । 'आतश्चोपसर्गे'३।१।१३६॥ वा, क्षपा प्रथमस्वरादिः । 'क्षिप प्रेरणे'(दि.प.अ., तु.उ.अ.) कः)। यद्वा नेशन्ति समाहितमनस्का भवन्त्यस्यामिति । णिश इत्यस्य धातोर्यदा, तदा तृतीयस्वरादिरपि ॥१४॥७ आद्यन्तसमाधौ'(भ्वा.प.से.), 'इगुपधज्ञा-३।१।१३५॥ इति कः, योरर्द्धयामयोश्चेष्टाकालत्वेन दिनवत्त्वात्, दिनवद् दिनव्यवहाराच्च अजादित्वाट्टाप् । पृषोदरादित्वाद् निट् इति हलन्तापि। "गुण- त्रयो यामा यस्यां सा त्रियामा । ८ कार्यानहत्वान्निन्दिता यामा सन्धी पुंसि निट् [च] श्यामा तुङ्गी तमा तमी"[]इति नाम- अस्यां यामिनी । अत्र निन्दायाम् 'अत इनिठनौ'५।२।११५ ॥
निधानम्। २ नियतं शेरते लोका अत्रेति निशीथः ।('शीङ् स्वप्ने इतीनिः, ऋन्नेभ्यः-४।१।५॥ इति डीप्। यौगिकत्वाद् यामवती १० (अ.आ.से.), 'निशीथगोपीथा-'(उणा-१६६)इति थक्) । च । ९ भूतानामियं भौती। 'तस्येदम्'४।३।१२०॥ इत्यण,
सोऽस्यामस्ति निशीथिनी । अत इनिठनौ'५।२।११५ ॥ इतीनिः, 'टिड्डाणञ्-'४।१।१५॥ इत्यादिना डीप्, भूतानां रात्रिचरत्वात् । 'ऋन्नेभ्यः-'४।१॥५॥इति डीप्। ३ राति ददाति जनेभ्यः सुख- १० ताम्यन्त्यस्यां चक्रवाकोः तमी। 'तमुग्लानौ' (दि.प.मे.), ४० मिति रात्रिः । रा ला दाने'(अ.प.अ.), राशदिभ्यां त्रिप(उणा- 'इन् सर्वधातुभ्यः'(उणा-५५७)इतीन्, 'कृदिकारात्-'(गणसू५०७) इति त्रिप । यद्वा 'रमु क्रीडायाम्'(भ्वा.आ.अ.), अस्मा- ४११४५॥)इति ङीष् ।११ पचाद्यचि, टापि तमा इत्यपि। तथा दन्तर्भूतण्याद् बाहुलकात् त्रिप्रत्ययः, मकारस्य चाकारः। च विदग्धमुखमण्डनम्-"हारा महादेवरता तमातः"[ ]इति। रमयति भूतानि नक्तञ्चारीणि, उपरमयति दिवाचारीणि स्वव्या- "तमीत्यमूलम्, तमेत्येव पाठः"["]इति सुजातोकादयः, परं पारेभ्य इति वा रात्रिः। कृदिकारात्-'(गणसू-४।१।४५ ॥) इति तदयुक्तम्, "स तमी (तमी) तमोभिरभिगम्य[त]ताम्"[शिशुङीषि रात्री च । "रात्री रात्रिस्तमस्विनी"[ ]इति शब्दार्णवः। पालवधम्, सर्गः-९, शो-२३] इति माघदर्शनात् । "नामनिधाने
४ शृणाति चेष्टाः, रात्रौ हि स्वस्वव्यापारेभ्य उपरमन्ते जना इति। द्वयोरप्युपादानात् पाठद्वयमेव न्याय्यम्''[ ]इति तु कौमुदी। २० 'शू हिंसायाम्'(त्र्या.प.से.), 'कृगशव[5] चतिभ्यष्ट्वरच्'(उणा- "[वयं तु] क्षीरस्वामी(मि)सर्वधरादिभिस्तु तमीतीकारान्तपाठ
२७९), टित्त्वात् ङीष् (ङीप्) शर्वरी, तालव्यादिः। पृषोदरा- एव स्वीकृत इति, तमीतीकारान्त एव मूलपाठः[इत्याचक्ष्महे]" दित्वाद् दीर्घादिरपि ।"शार्वरी शर्वरी शर्वा (शर्या)"[]इति [पदचन्द्रिका, कालवर्गः, श्रो-१०७] इति बृहस्पतिः। १२ वृणाति ५० शब्दार्णवः। शृणाति दिनव्यापारानिति वा । "श् हिंसायाम्' 'वृञ्(व) आच्छादने '(त्र्या.उ.से.)इत्यतः पचाद्यजन्तात् 'पिप्प(व्या.प.से.) अस्माद् 'अन्येभ्योऽपि दृश्यते'३।२७५ ॥ इति ल्यादयश्च'(गणसू-४।१।४१॥)इति डीप(डीए) वरी। विभानं वनिपि, 'वनो र च'४।१७॥ डीप, रश्चान्तादेश: ।५ क्षणमव्या- विभा, प्रभावत्, विभाया वरी आच्छादिका विभावरी । यद्वा पारसुखं ददाति क्षणदा । 'डुदाञ् दाने'(जु.उ.अ.), 'आतोऽ- 'भा दीप्तौ'(अ.प.अ.), नक्षत्रादिभिर्विशेषेण भातीति, 'आतो नुपसर्गे क:३।।३ ॥, 'आतो लोप इटि च'६४।६४॥ इत्या- मनिप्क्वनिप्वनिश्च'३।२७४ ॥ इति क्वनिबन्ताद् 'वनो र च' लोपः । "क्षणमवसरं भोगिनां ददाति"[अम.क्षीर. १३४॥] ४११७॥इति ङीप् विभावरी। १३ रजन्ति रागं प्राप्नुवन्ति रागि१. कोष्ठान्तर्गतपाठः १प्रतावेव दृश्यते ॥ २. 'निशन्ति' इति३, स्वोपज्ञटीकायां 'निशन्ति' इति रूपं दृश्यते, २१४१ ॥, पृ.३१ ।। ३. 'अजाद्यतष्टाप्' इति१॥ ४. द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, कालवर्गः, शूो-१०५, पृ.१३८ ।, रामाश्रमी १४।४॥, पृ.५६॥ ५. कोष्ठान्तर्गतपाठः २.४ प्रत्योर्न दृश्यते ॥ ६. 'त्रिः' इति३.४॥ ७. 'उपरमयन्ति' इति २.३.४ ॥ ८. १प्रतौ बहिर्भागे 'स्व' इत्यधिकपाठो दृश्यते ॥ ९. द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, कालवर्गः, श्लो१०६, पृ.१३९ ॥, रामाश्रमी १४४॥, पृ.५६ ॥ १०. '-ष्वरच्' इति१, '-भ्यः ष्वरच्' इत्युणादिगणे ॥ ११. 'दीर्घादेरपि' इति ४॥ १२. द्र. टीकासर्वस्वम्, भा-१, १४३॥, पृ.७७, पदचन्द्रिका, भा-१, कालवर्गः, यो १०६, पृ.१३९, रामाश्रमी १४३ ॥, पृ.५६॥ १३. अम.क्षीर. टीकायां नास्ति, १३४॥, पृ.३२ ॥ १४. कोष्ठान्तर्गतपाठः १प्रतावेव दृश्यते ॥ १५. 'अस्याः ' इति २॥ १६. इतोऽग्रे २प्रतौ 'ततः' इति दृश्यते ॥ १७. क्षीरतरङ्गिण्यादौ तमुधातुः काङ्क्षायामर्थे दृश्यते ॥ १८. द्र. टीकासर्वस्वम्, भा-१, १४५, पृ.७८, पदचन्द्रिका, भाग-१, कालवर्गः, श्री-१०७, पृ.१४०॥ “के भूषयन्ति स्तनमण्डलानि कीदृश्युमा चन्द्रमसः कुतःश्रीः। किमाह सीता दशवक्त्रनीता हारा महादेवरता तमातः ॥ (पक्षे-हा राम हा देवर तात मातः)इति पूर्णः शूोकः, टीकासर्वस्वे 'विभूषणं किं कुचमण्डलीनां....' इति दृश्यते ॥ १९. द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, कालवर्गः, शो१०७, पृ.१४०, तत्र 'इति तु जातोकायः' इति दृश्यते ॥ २०. क्षीरतरङ्गिण्यादौ वृञ्धातुराच्छादनेऽर्थे न दृश्यते ॥ २१. रंजंति' इति १॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |